Pazaryerinin ağsal altyapısında heterarşik ilişkilenmelerin izini sürmek: Tire ve Nazilli pazarları

Abstract

Bu tez, inşa edilen doğa/kültür ayrımına rağmen doğayla heterarşik ilişkilenme süreçlerine odaklanır: Müşterek örülen bir altyapı olarak pazara. Canlı-cansız, yaban-ehil veya insan-insan dışı gibi ikilikler olmaksızın ilişkisel, ölçekler ve varlıklar arası çok yönlü bir bakış geliştirmeyi hedefleyen bu tez, heterarşik bir kavrayış ve tasarlayıp-yapma kılavuzu olarak da okunabilir. Bu tezin hedefi, doğa-kültür ayrımını inşa eden, varlıkların ayrıştırıldığı ve/veya görmezden gelindiği insan merkezli hiyerarşik dünya görüşü yerine, ilişkisellikle kurulan heterarşik bir düşünme biçimi olarak 'ağ' ın keşfi ve imkânlarının serimini yapmak, bu bağlamda mekân çalışmaları ve mimarlığın güncel ekoloji tartışmalarına gönderme yapan pozisyonlarını göstermektir. Bu hedefi gerçekleştirme sürecinde tez, mimarlık ve tasarım kültürü içerisinde Tire ve Nazilli pazar ağlarının tarihsel, mekânsal ve mikro sosyolojik süreçlerine odaklanmaktadır. Çeşitli varlıkların zamanda ve mekânda akışları boyunca ilişkisellikleri ile kurulan müşterek örülen altyapı olan pazaryerinden başlayan araştırma bu süreciyle, ağsal yapı araştırmalarına mimarlık kültürü içerisinde nbir kavrayış sunmak ve bu bağlamda ağsal düşünmenin nasıl imkânlar sunduğunu keşfetmek hedeflenmektedir. Bu tez, tarım, toplayıcılık, mübadele, zanaat gibi süreçlerin ve insanlar, hayvanlar, bitkiler, araçlar gibi çoğul paydaşların akışı, birikimi ve ilişkisellikleri ile müşterek örülen heterarşik bir yapı olan pazar ağını, insan merkezli hiyerarşik düzenin inşa ettiği doğa-kültür, kent-kır gibi ikilikleri aşarak doğayı bir müşterek mekân olarak gerçekleştirmeye devam eden bir altyapı olarak çerçevelemektedir. Böylece heterarşi ve hiyerarşinin iç içe geçtiği yaşam ağında, heterarşinin izini sürmek ve heterarşik tasarlayıp yapmak için 'ağsal düşünmek' olarak çerçevelenebilecek metodoloji önerilmektedir. Tire ve Nazilli pazar ağlarının pazaryeri, bahçe/tarla, havza ve yol süreçlerine mekân, mikro sosyoloji ve tarih lensleriyle bir arada bakarak, mimarlık ve tasarım kültürünün sık başvurduğu araçlar olan montaj ve haritalamayla keşfedip temsil etmek olarak özetlenebilecek olan bu metedolojiyle, sahadaki deneyim ve diyalogların de etkisiyle önerdiğim dörtlü kavram setini (dolaşık, dönüştürüm, hemhâl, çarpan) kullanaral ağsal yapısal süreçlerde heterarşik ilişkilenmelerin ve-veya sekteye uğradığı durumların izini sürüyorum. Sürekli olarak ölçekler ve yaşamlar arası gidip geldiğim bu trans-disipliner araştırmada, pazaryerinin ağsal altyapısındaki keşifler üzerinden ana akım mimari tasarım süreçlerinin indirgemeci, nesnelleştirici ve hayli statik hiyerarşik kurgusuna alternatif bir ilişkilenme önerilmektedir.