Gemilerde demirleme operasyonlarının emniyet optimizasyonu için model önerisi

Abstract

Ticari yük gemileri deniz ticaretinin sürdürülebilirliği için hayati önem taşıyan deniz araçlarıdır. Taşınan yük tiplerine göre çeşitli isimler ile anılan ticari yük gemileri, kendi aralarında daha pek çok farklı sınıflandırmaya tabi tutulmaktadırlar. Bu bakımdan akaryakıt, kimyasal madde, konteyner, genel yük ve dökme yük gibi daha pek çok farklı yükün taşınmasında kullanılan çeşitli türden ticari yük gemilerinin varlığı bilinmektedir. Bu gemileri hemen hemen dünyanın tüm denizlerinde seyir yaparken ya da farklı demirleme alanlarında demirde beklerken görebilmek mümkündür. Bu durum bu tür gemilerin deniz ticaretinde oldukça yaygın bir biçimde kullanıldıklarını göstermektedir. Yük gemilerinde yükleme ve tahliye operasyonlarının yanı sıra çeşitli türden operasyonlar gerçekleştirilebilmektedir. Bu operasyonlar bazen gemi kreynlerinin yük operasyonları için kullanıma hazırlanmasına yönelik olabilirken, bazen de gemi makinelerinin seyir için hazırlanmasına yönelik gerçekleştirilebilir. Ayrıca bu özel gemi operasyonları, gemilerin belirli demirleme sahalarında beklemeleri için yapılan demirleme operasyonları şeklinde de gerçekleştirilebilir. Her ne kadar gerçekleştirilme amacı ve şekli birbirlerinden farklı olsa da bu operasyonlar sırasında emniyet kurallarına riayet etmek ortak özellik olarak ortaya çıkmaktadır. Gemi operasyon türünden bağımsız olarak bu kurallara uyulması can, mal ve çevre emniyeti açısından büyük önem taşımaktadır. Aksi takdirde, emniyet kurallarının ihlali sonucunda çok ciddi sonuçlar ile karşılaşılabilmektedir. Yapılan bu çalışma özel bir gemi operasyon türü olan gemi demirleme operasyonlarının daha emniyetli bir biçimde gerçekleştirilerek olası istenmedik olayların yaşanmasının önüne geçilmesine yönelik hazırlanmıştır. Bu bağlamda hem demirlemenin operasyonel süreçlerinin hem de hemen ardından gerçekleştirilen demir vardiyalarının etkili bir biçimde yönetilmesi için geniş çaplı araştırma gerçekleştirilmiştir. Hatalı demirleme operasyonları ve uygunsuz demir vardiyaları sonucunda karşılaşılan en kritik deniz olaylarından birisinin demir tarama olayı olduğu bilinmektedir. Bu bakımdan çalışma 500 groston ve üzeri yük gemilerinde demir tarama olaylarının yaşanmasına yol açan potansiyel risk faktörlerinin belirlenmesini amaçlamaktadır. Ayrıca, demir tarama olayının ortaya çıkması sonucu gelişebilecek farklı deniz olay ve kazalarının modellenmesini hedeflemektedir. Böylece ortaya çıkan risk faktörlerinin ortadan kaldırılarak daha emniyetli demirleme operasyonlarının gerçekleştirilmesi sağlanacak ve böylece yaşanabilecek kazaların önüne geçilmiş olacaktır. Çalışmanın hedeflerine ulaşılabilmesi için sistematik bir yol izlenmiştir. Bu bağlamda ilk olarak araştırma için ihtiyaç duyulan verilerin elde edilme sürecine başlanmıştır. Bu bakımdan 2000 ve 2022 yılları arasında demir taraması ile ilişkili olarak meydana gelen deniz kaza raporları incelenmiştir. Ayrıca gemilerin demir taramasına yol açan diğer potansiyel risk faktörlerinin elde edilmesine yönelik temel seviyede 5 farklı simülasyon çalışması gerçekleştirilmiştir. Daha sonra Bulanık Mantık, Papyon tekniği, Başarı Olasılığı İndeksi Yöntemi (Success Likelihood Index Method-SLIM) ve Kesim Kümeleri Önem Ölçümü (Cut Set Importance Measurement-CS-I) yaklaşımlarından yararlanılarak geliştirilen risk analizi yöntemi ile elde edilen veriler analiz edilmiştir. Papyon tekniğinin hata ağacı analizi kısmında gemilerin demir taramasına yol açan potansiyel risk unsurlarının değerlendirilmesi gerçekleştirilmiştir. Öte yandan Papyon tekniğinin olay ağacı analizi kısmında ise gemilerin demir taraması sonucu gelişebilecek çeşitli türden olaylar ve buna bağlı karşılaşılabilecek sonuçlar incelenmiştir. Çalışmada insan hataları kaynaklı ortaya çıkan risk unsurlarının meydana gelme olasılığı SLIM yaklaşımından yararlanılarak elde edilmiştir. Ancak, insan hataları dışında ortaya çıkan risk unsurlarının oluşum olasılıkları ise Bulanık Mantık tekniği ile hesaplanmıştır. Ayrıca, gemilerin demir taramasında en fazla etki değerine sahip risk kombinasyonlarının elde edilmesinde CS-I tekniğinden yararlanılmıştır. Böylece gemilerin demir tarama riski hem kalitatif hem de kantitatif açıdan değerlendirilmiştir. Çalışmanın hata ağacı kısmına yönelik gerçekleştirilen analizler sonucunda yük gemilerinde demir tarama olayının oluşum olasılığı 0,0731 olarak elde edilmiştir. Bu bağlamda bu istenmedik olayın ortaya çıkma olasılığını en fazla artıran 3 risk fatörü sırası ile şiddetli rüzgarlar, güçlü akıntılar ve deniz tabanının uygunsuz yapısı olarak bulunmuştur. Gemilerin demir taramasında oldukça fazla etki değerine sahip diğer risk faktörleri ise sırasıyla suya yeterli miktarda çıpa zincirinin kaloma edilmemesi, gemi demirleme sistemlerinin limitlerinin anlaşılmaması ve aşırı gelgit aralığı olarak bulunmuştur. Ayrıca çalışma kapsamında gemilerin demir taramasında etkili olan 150 farklı hata ya da risk kombinasyonları elde edilmiştir.