Toplama ve taşıma maliyet esaslı katı atık aktarma merkezi gerekliliğinin ve uygun konumunun belirlenmesi

Abstract

Halk arasında yaygın kullanımı ile çöp toplama hizmeti belediyelerce verilen, su temininden sonra en temel hizmet olarak öne çıkmaktadır. Halk tarafından basitçe çöp toplama olarak adlandırılan iş geri planda büyük planlamalar, fizibiliteler ve maliyetler barındırmaktadır. Genel olarak bakıldığında atıkların toplanması, transfer istasyonuna götürülmesi, transfer istasyonundan da daha büyük kasalı araçlara bertaraf tesisine taşınması ve burada bertarafının sağlanması iş kalemleri bulunmaktadır. Bu işlemler arasında transfer istasyonu baypas edilerek, atıklar toplandıktan sonra doğrudan da bertaraf tesisine götürülebilmektedir. Bir atık yönetimi içerisindeki en büyük maliyeti oluşturan toplama ve taşıma aşamalarındaki maliyet alt kırılımlarına göre bu duruma karar verilmektedir. Ülkemizde çevre bilincinin gelişmesi ile katı atık düzenli depolama tesislerinin sayısı da giderek artmıştır. Bu sayede yerleşim yerlerinde oluşan katı atıkların bir mühendislik çözümü çerçevesinde sızdırmaz bir zemin üzerinde çevreye ve doğaya minimum zarar verilecek şekilde bertaraf edilmeleri sağlanmaktadır.Depolamanın yanı sıra kompost ve geri kazanım tesisleri de çok sık rastlanmamakla birlikte karşılaşılan bertaraf tesisleri arasında yer almaktadır. Artmakta olan bu tesislerin amacına hizmet edebilmeleri için katı atıkların düzenli olarak bu tesislere yönlendiriliyor olması gerekmektedir. Öbür taraftan, yerleşim yerlerindeki sokağa çıkartılan atıkların da fazla bekletilmeden alınması gerekmektedir ki, şehirlerde hastalıklar yayılmasın, kemirgenler ve haşereler üremesin. Ek olarak, atıklarını zamanında toplayarak; çevrenin temiz, derli ve toplu gözükmesini sağlayan hizmetler belediyeler için her dönemde iyi bir referans olmuştur. Süre yönetiminin bu kadar önemli olduğu bir işte vatandaşların günlük ürettikleri atık miktarları baz alınarak, uygun araç büyüklükleri ve doğru taşıma mesafeleri belirlenmelidir. Ayrıca sokakların darlığı, atık kompozisyonları, atık yoğunlukları ve yollardaki eğimler de araç tipini ve kasa hacmini belirlenmesini sağlayacak diğer etmenlerdir. Bu tez çalışması ile 7+1 m3, 13+1,5 m3, 15+1,5 m3 ve 20+1,5 m3 kasa hacimli atık toplama araçlarından her biri için, bir günde toplayabildikleri atık miktarları ve yapabildikleri toplam sefer sayıları bulunmuştur. Bununla birlikte ilgili yerleşim yerlerindeki günlük atık üretim miktarlarına göre de gerekli olabilecek araç sayıları belirlenmiştir. Çalışmanın temelinde ise tüm ebatlara ve oluşan atık miktarlarına göre oluşan maliyetlerin, farklı mesafelerdeki aktarma merkezlerine taşınması sırasında gösterdiği değişikliklerin hesap edilmesi yer almaktadır. İkinci etapta, aktarma tesisinin ilk yatırım ve işletme maliyetlerinin hesaplanması yapılmıştır. Gerek araç maliyeti hesaplamaları, gerekse de transfer istasyonu maliyetlerinin hepsi toplamda 30 yıl proje süresi gözetilerek yapılmıştır. Bu sğreye göre de yıllık amortisman maliyetleri çıkartılmış olup, bir sonraki aşamada da ton başına birim fiyatlar yerleşim yerinde günlük üretilen atık miktarları ışığında hesaplanmıştır. Üçüncü olarak ise taşıma araçları için bir optimizasyon hesaplamasına gidilmiştir. Bu sefer 40 m3, 55 m3, 70 m3 semi treyler araçlara göre bir kıyaslama yapılması planlanmıştır. Fakat istiap haddi sınırına takılan bu seçeneklerde, kasa hacmi büyüdükçe ağırlığının da artması sebebiyle, atık alınabilecek tonajın giderek düştüğü gözlemlenmiştir ve bu da maliyetleri ciddi olarak etkilemiştir. Ayrıca sahada çalışan insanların tecrübelerine dayanılarak da manevra kabiliyetlerinin düşük olduğu ve transfer istasyonları içerisinde büyük zorluklar çıkardıkları belirtilmiştir. Bu sebeple taşıma kısmı için hesaplamalar sadece 40 m3 hacimli semi treylerli için yapılmış olup, farklı uzaklık mesafelerine göre tur süreleri, günde taşıyabilecekleri atık miktarları ve maliyetleri hesaplanmıştır. Son olarak; eğer hiç transfer istasyonu olmasa, toplama araçları ile aynı zamanda taşıma işlemi de yaplsaydı, maliyetlerin nasıl oluşacağı yönünde bir çalışma yapılmış olup, tranasfer istasyonu mevcut iken kullanılan mesafe senaryolarının aynıları uygulanmıştır. Sonuç olarak; bir abak oluşturulmuş olup hangi mesafelerde ve atık miktarlarında olunduğunun seçilmesi ile birlikte aktarma merkezi kurmanın maliyet bakımından avantajlı mı yoksa dezavantajlı mı olacağına karar verilebilecektir. Bu sayede en uygun bütçenin ayrılmasıyla bir karar verilebiliyor olacak ve ciddi tasarruf sağlayacak bir kontrol mekanizması olmuş olacak.