Türkiye'de gıda sistemlerinin değerlendirilmesi ve gıda güvencesi risklerine karşı bölgesel gıda sistemi planlaması önerisi

Abstract

Gıda sorunu, küresel ölçekte Birinci Dünya Savaşı sonrası dönemden başlayarak günümüze kadar sürekli olarak gündemde kalan bir konu olmuştur. Hızlı nüfus artışı, küresel eşitsizlikler, politik istikrar yoksunluğu ve en önemlisi de küresel iklim değişikliği gibi nedenlerden dolayı bu sorun, her geçen gün etkisini arttırmaktadır. Yakın zamanda yaşanan Covid-19 salgınına bağlı olarak yaşanan sistemik çöküşler de gıda konusunun ne kadar hassas olduğunu tekrar gözler önüne sermiştir. Böyle bir tablo karşısında küresel ölçekte gıda sorunlarına çözüm arayışları da hız kazanmıştır. Bu tez çalışması da günümüze kadar gıda sistemlerinin gelişimi ve yaşanan sorunların incelenmesi ve yerel ölçekte gıda güvencesinin sağlanması noktasında Türkiye'de İBBS Düzey 2 bölgeleri ölçeğinde tespitlerde bulunarak bölgesel gıda sistemi planlaması önerisi hazırlamak amacıyla yürütülmüştür. Çalışmanın birinci kısmında çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi açıklandıktan sonra ikinci kısımda gıda ve beslenme kavramlarının net anlaşılması ve bu tez çalışmasında analiz edinen besin türlerinin kapsamının belirlenmesi amacıyla bir çerçeve çizilmiştir. Aynı zamanda beslenme sorunlarının altında yatan ana sebepler dünya örnekleri üzerinden açıklanarak yetersiz beslenmenin önlenmesine yönelik yapılmakta olan çalışmalar konu bağlamına indirgenerek sunulmuştur. Üçüncü bölümde tarım ve gıda konularında yaşanan sorunların çözümüne yönelik gelişim gösteren kuramsal çerçeve ortaya konmuştur ve son dönemde "Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları" bağlamında kuramsal çerçevenin değerlendirmesi yapılmıştır. Ayrıca bu bölüm altında gıda sistemlerinin genel tanımı ve sistem bütününün alt bileşenleri ele alınarak sistemin sürdürülebilirliğinin sağlanması yönünde ortaya konan görüşler tartışılmıştır. Türkiye'de gıda ve tarım konularının ele alındığı dördüncü bölümde, Türkiye'de cumhuriyet döneminden günümüze kadar geçen sürede tarım ve gıda politikalarında yaşanan gelişmeler, küresel ve ulusal gıda krizlerinin politikalara yön vermesi ve birinci beş yıllık kalkınma planından, yürürlükteki kalkınma planına kadar her planda gıda ve tarım alanında ne gibi stratejiler belirlendiği incelenmiştir. Bu incelemede ayrıca tarihsel süreç içerisinde küresel değişimlere koşut Türkiye'de de tarım ve gıda konularında yaşanan sorunlara üretilen çözüm önerilerine değinilmiştir. Ayrıca bu bölümde Türkiye'nin gıda sisteminin haritası ortaya konmuştur ve bu sistemin alt sistemlerinin kırılganlıkları genel hatlarıyla değerlendirilmiştir. Çalışmanın beşinci bölümünde ise İBBS Düzey 2 bölgelerinde gıda varlıkları analiz edilmiş ve doğrudan veya dolaylı olarak işlendikten sonra gıdaya dönüştürülebilen üretimler incelenmiştir.