Afet yönetiminde ikincil travmatik stresin SAR Arama Kurtarma Gönüllüleri üzerindeki etkisi

Abstract

Ülkemizde 2000 yılından günümüze son 23 yılda 201 adet doğa ve insan kaynaklı afet meydana gelmiş; sonucunda ise 10.713.555 kişi etkilenirken toplamda 54.492 kişi hayatını kaybetmiştir. Değişen iklim koşulları göz önüne alındığında ise bu sayılarda artış görülmesi kaçınılmaz hale gelmektedir. Bu hususta afetlerin önlenmesi ve zararların azaltılması amacıyla devlet yönetimlerinin izlediği politika ve stratejiler kadar bireylerin aldığı önlemler de afetlerin muhtemel sonuçlarına önemli derecede etki etmektedir. Doğru stratejilerin belirlenmesi ve toplumun afet yönetimine katılarak devlet-toplum iş birliğinin sağlanması için bireylerin afetler konusundaki algıları incelenmeli ve tedbirler buna yönelik geliştirilmelidir. Bu amaçla afet müdahalelerinde görev alan arama kurtarma ekiplerinden başlayarak bu ekiplerdeki bireylerin psikolojik durumlarını, afet sonrası afete hazırlık konusundaki inançlarını ve davranışlarını anlamaya yönelik bir çalışma yapılması amaçlanmıştır. Çalışma örneklemi AFAD tarafından akredite edilen ve ilgili eğitimlere tabi tutulan SAR (Search and Rescue) Derneği gönüllülerinden oluşmaktadır. Araştırma kapsamında katılımcıların tamamı sosyo-demografik özelliklerin öğrenilmesi amacıyla Kişisel Bilgi Formu'na; afet hazırlık davranışları ve bu davranışların afetler sırasındaki ihtiyaçlara olumlu yanıt vereceğine dair inançların ölçülmesi amacıyla Afetlere Hazırlık Anketi ve Afet Hazırlık İnancı Ölçeği'ne; afet müdahale çalışmalarına gönüllü olarak katılım sağlayanlar ise ek olarak İkincil Travmatik Stres Ölçeği'ne yanıt vermişlerdir. Katılımcıların yanıtları değerlendirildiğinde ikincil travmatik stres faktörü ile afetlere hazırlık inançları arasında güçlü düzeyde pozitif bir ilişki bulunurken afet hazırlık davranışları ile arasında negatif bir ilişki gözlemlenmiştir. Diğer taraftan elde edilen bulgulara göre 18-30 yaş grubunu kapsayan katılımcıların ikincil travmatik stres düzeyinin 30 yaş üstü katılımcılara göre daha fazla olduğu anlaşılırken; hazırlık eylemlerinin ölçüldüğü Afet Hazırlık Anketi'ne göre 30 yaş ve üzeri katılımcıların afetlere karşı daha hazır olduğu ortaya çıkmıştır. Cinsiyet faktörü incelendiğinde ise kadın olmanın ikincil travmatik stres için bir risk grubu oluşturduğu gözlemlenmiştir. Katılımcıların afetlere hazır olma ve inanç durumları diğer sosyo-demografik özellikler bakımından kıyaslandığında ise; medeni hal, çocuk sahibi olma, meslek grubu, eğitim düzeyi ve sosyo-kültürel düzeyin herhangi bir etkisi olmadığı bulgulanmıştır. Afetlere karşı dirençli bir ülke oluşturmak, toplum ile birlikte hareket etmekle mümkündür. Bu doğrultuda bireylerin afet algısını etkileyecek olumsuz psikolojik etkenleri azaltmak adına proaktif davranılmalı ve özellikle afet sahasında çalışan meslek elemanlarına yönelik psikolojik dayanıklılık kazandırılmak üzere afet öncesinde çalışmalar yapılmalı; yapılan çalışmalar ise her yaş grubu için afet bilinci eğitimleri ve tatbikatlar ile desteklenmelidir.