Çalgı yapımında yeni arayışlar: Divane çalgısı ve metal profil saplı bağlama

Abstract

Bu çalışma, daha önce akademik çerçevede bilimsel incelemesi yapılmamış yeni bir telli çalgı olan divanenin organolojik özellikleri ile bu çalgının tasarım süreci dahilinde geliştirilen metal profil sap teknolojisinin geleneksel bir saz olan bağlama çalgısına uygulanışını inceleyerek akademik literatüre sunmaktadır. Günümüz müzik camiasında divane adıyla yer alan ve Yavuz Gül'ün 1990'lı yılların sonunda İstanbul lavtasının tınılarını bağlama çalgısının klavye özellikleri üzerinden elde etmek arzusunun yeni bir çalgı ihtiyacı doğurmasıyla başlayan yapım ve tasarım çalışmaları, ilk sonuçların alınmasından sonra bilimselleşerek devam etmiştir. Bu tez çalışmasının büyük bir kısmı çalgının fiziksel ve akustik özellikleri üzerinde durmakta, yeni bir çalgının tasarım ve üretim aşamalarında karşılaşılan çalgı yapımsal sorunları ve uygulanmış çözümleri neden ve sonuçlarıyla birlikte ele alarak incelemektedir. İncelemenin yöntem ve kapsamını belirlemek amacıyla öncelikle organoloji ve çalgı yapım literatürü taranmıştır. Literatürde divane isminde benzer ya da farklı özellikleri olan veya aynı özelliklerde olup da başka isme sahip bir çalgıya rastlanmamıştır. Dolayısıyla bu çalgıya dair kaynaklarda birincil kaynaklar ve alan araştırması yöntemleri kullanılmıştır. Çalışmanın literatür yönünden odağında divanenin temelini oluşturmaları sebebiyle bağlama ve lavta çalgıları yer almaktadır. Ayrıca aynı coğrafyada son yüzyıl içinde doğmuş olan yeni çalgılar olmaları dolayısıyla çağlama ve cümbüş çalgılarının organolojik incelemeleri, yine divanenin gelişim sürecinde geleneksel çalgılara da uygulanabilecek teknik gelişmeler yaşanmış olmasına istinaden Türk müziğinde kullanılan bağlama, ud, lavta, buzuki gibi çalgılarına dair güncel yöntem ve yenilikleri içeren çalışmalar incelenmiştir. Çalgıların özelliklerinin anlaşılması ve geliştirilmesi için uygulanan akustik testlerin analizleri özellikle son yıllarda çalgı yapımında önem kazanmaktadır. Divane çalgısının akustik analizleri bu çalışmanın dahilinde incelenmiştir. Teknolojinin gelişmesi, yapımda olduğu gibi müziğin üretilmesi, icrası ve aktarım yöntemlerinde de önemli gelişmelere sebep olmuştur. Divane günümüzde profesyonel icracılar tarafından albüm kayıtları ve sahne çalışmalarında kullanılmakla birlikte hem profesyonel hem de amatör icralar ile sosyal medyada, görsel ve yazılı basın haberlerinde, belgesel çalışmalarında çok kez yer almış almıştır. Buradan hareketle, diğer çalgıların incelemelerinde olduğu gibi çalgının yapımcısı ve icracıları ve icra örneklerine de yer verilirken ağırlıklı olarak birincil kaynaklar kullanılmıştır.