Tarihsel Süreç İçinde İslam Bahçe Sanatı Hint – Moğol Bahçeleri Örneği Ve İslam Bahçeleri’nin Türk Bahçe Sanatı’na Etkileri

Abstract

Peyzaj tasarımı kültür ve doğa arasında bir bağ yaratır. Kültürleri anlamanın bir yolu olarak bahçeler; bahçeleri anlamak için, içinde geliştikleri toplumu incelemek gerekir. İlkçağ’dan başlayarak, her toplum kendi dini inanışlarını, kültürel ve sosyal yaşantısını yansıtan, bulunduğu bölgenin coğrafi, topografik ve iklim özellikleriyle şekillenen bahçeler meydana getirmişlerdir. Tarih boyunca sürekli bir değişim içinde olan toplumsal yapılar gibi, bahçeler de devamlı değişmiştir. Savaşlar, seyahatler ve ticaret yoluyla toplumlar arası kurulan bağlar, farklı kültürlerin birbirlerini tanımalarına, özellikle sanat dallarında birbirlerinden etkilenmelerine neden olmuştur. Başlarda birebir etkilenme yoluyla gelişen bahçe sanatı, zaman içinde her toplumun kendi karakteristik özellikleriyle sentezler oluşturması ile sonuçlanmıştır. Bahçe kavramı; suyun değerli, verimli toprağın kıt olduğu bölgelerde, tüm doğa güzellikleri içinde barındıran mekanlar olarak ayrıca önem kazanmıştır. İslamiyet’in doğduğu Arap yarımadasında da, tabiat şartlarının zorluğu, denetim altında tutulabilecek tek yer olan bahçelere verilen önemi ve değeri arttırmıştır. Kur’an-ı Kerim’de cennet’in bir bahçe olarak 22 cüzde detaylarıyla tasviri, İslam dünyasında bahçe ve cennet kavramlarının birbirleriyle bütünleşmesine yol açmıştır. Cennet’te bulunan dört ırmağın birbirine dik açıyla kesişmesiyle oluşan, dört bölümlü bahçe anlayışı, İslam Bahçe Sanatı’nın temelini oluşturmuştur. Cennetsel bir unsur olarak algılanan su da, İslam Bahçelerinin vazgeçilmez öğesi haline gelmiştir. Peyzaj sanat tarihi içinde önemli yeri İslam dünyası bahçelerinin temel tasarım özelliklerinin ortaya koyulması, Hint – Moğol Bahçeleri ve Türk Bahçeleri üzerindeki yansımalarının örnekleriyle incelenmesi, yapılan tez çalışmasının amacı olmuştur. İran, İspanya ve Hindistan’daki İslam dönemi bahçelerinde görülen ortak özellikler, tez çalışması kapsamında örneklerle değerlendirilmiştir. İslam dinini kabul etmiş olan Türkler’de, bahçe olgusunun gelişimi ve temel karakteristikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Türk bahçelerinin özellikleri incelenerek, mekansal organizasyon ve peyzaj öğelerinin kullanımı bakımından, İslam bahçeleriyle olan benzerlikleri irdelenmiştir. Tezin değerlendirme ve sonuç bölümünde; kaynaklarda taranan bilgiler ışığında, tarihsel süreç içinde bahçelerin gelişimi ve birbirlerine etkileri sunulmuştur. İslam Bahçe Sanatı’nın temel nitelikleri ile İslami ve Hindu özelliklerin sentezi olarak gelişen Hint – Moğol Bahçe Sanatı’nın incelenmesiyle elde edilen bulgular, maddeler halinde belirlenmiştir. Türk Bahçe Sanatı’nda varlığı araştırılan, İslam Bahçeleri yansımaları, değerlendirilmiştir.

Landscape design makes a connection between culture and nature. Gardens as a way of understanding the cultures, and in understanding the gardens, the sociey which produced it, should be examined. Starting from antiquity, each sociey has produced gardens, representing their religious beleifs, cultural and social life, and garden forms that are shaped by the geographic, topographic and climatic properties of that region. As social structures did, gardens also continiously evolved throughout history. As a result of the social ties established by wars, voyages and trades, different cultures started recognizing and influencing each other especially in art forms. Garden art which started as direct copying from the previous, evolved in time, as each society synthesized the borrowed properties with their own cultural characteristics. Garden concept has gain a special importance in the regions where water is precious and productive soil is insufficient. In the Arabic peninsula, where İslamic religion was born, gardens were especially important and valuable areas because, they were the only places under control within the cruel nature. The description of paradise as a gerden appeared in 22 different sections of the Koran. This caused the integration of the garden and paradise consepts in the Islamic world. The quartering of the garden by four sacred rivers stated in the Koran, formed the basis of Islamic garden design. Water, being a paradisiac element, became a fundamental piece of in Islamic gardens. The aim of this thesis was to determine the characteristics of the Islamic Garden Art. Holding an important place in landscape history, Mughal Gardens and the echos of Islamic gardens in Turkish Garden Art, were examined by case studies. The common properties of gardens in Persia, Spain and Mughal India, produced during the Islamic reigns in these countries, were also evaluated within this thesis. The evolution of garden art in Turkish society and the main characteristics of Turkish garden art was studied. While examining the Turkish garden art, the similarities between Turkish and Islamic garden designs, especially in space organization and the use of landscape features, were tried to be determined. In the discussion and conclusion part of the thesis, under the light of all the collected literal information, the evolution of garden art and the influences of societies on each other were presented. The data, collected by studying the main principles of the Islamic garden art and the Mughal garden art with fine examples uniting Hindu and Islamic design characteristics, were listed. Accordingly, the existence of echos from İslamic gardens on Turkish garden design was evaluated.