Anadolu'da Ticaretin Ulaşım Rotalarının Değişimi üzerindeki Etkisi: Tarihi-mekansal Bir Analiz

Abstract

Bu tezde amaç ticaretin, özellikle de uluslararası ticaretin zaman içerinde Türkiye’deki bağlantı yolları üzerindeki etkilerini koymaktır. Bu amaçla tarihsel kaynaklar, ticaret yollarının haritaları ve önemli ticaret merkezleri araştırılmış, Osmanlı dönemindeki ilk ticaret yolundan Cumhuriyet dönemine kadar geçen sürede ulaşım hatlarındaki tarihsel değişimler incelenmiştir. Bu tezin hedefi, ticaret ve bağlantı ağları üzerindeki ülkeler ve bölgeler arasındaki ticari ilişkilerin etkilerini ve bu ülke ve bölgelerin zaman içindeki değişimlerini araştırmaktır. Ekonomik teorilerin gelişimi ile bağlantı türleri ve ağları kolaylaştırmak için teknolojik ilerlemeler sayesinde değişir. Teknolojik gelişmeler ile ekonomik teorilerin gelişmesi sonucunda bağlantı türleri ve ağları da bölgeler ve ülkeler arasındaki etkileşimi kolaylaştırmak için değişmiş, bu da ekonomik büyümenin dünyadaki temel unsuru haline gelmiştir. Etkileşim ve ilişki hayatın birinci sosyal ihtiyacıdır, ticaret ve ekonomik faaliyetler itibarıyla da bu böyledir. Ticaret teorilerinin zamanla gelişimine bakılırsa, coğrafi şekiller her zaman en çok ilgilenilen konulardan biri olmuştur. Yollar kanalıyla bağlanma, birleşme türlerinin ve üretici, tüketici ve tüccarlar sayesinde oluşan ilişki türünün değişmesiyle normal etkileşimlerde bile önemli bir rol elde etmiştir. 1n6. yüzyılın sonları ile başlayan üretim şeklinin değişimi ve sanayi devrimiyle, küçük bağımsız işletmelerin işlettiği üretimin esnaf modeli, yerini hemen hemen dünyanın her yerine ihracat sektörüne bırakmaya başlamıştır. Bu, ekonomik şartlara göre ekonomik sistemlerin biçimini değiştirmesine sebep olmuştur. Dünya savaşları, dünyada yaşam koşullarına zarar verecek krizlere neden olmuştur. Bu karanlık yıllardan sonra, ülkeler arasındaki birincil amaç dünya ekonomisini yeniden yapılandırmak olmuştu. Dünya savaşları Avrupa’daki ekonomik gücü zayıflatırken ve büyük güçleri değiştirirken; Avrupa’daki savaşlar sonrası karmaşayı çözmek için teknoloji, sermaye ve örgütsel model Amerika Birleşik Devletleri’nden gelmişti. Bundan sonra, Birleşik Devletler, kurduğu Birleşmiş Milletlerin yardımlarıyla, ülkeler arası ilişkilerin yeniden yapılanmasında başrol oynamıştır. Savaş sonrası olağanüstü duruma çözüm olarak ekonomik gelişme, komünizmin kontrolünün hedeflenmesi, Avrupa’nın başka bir dünya savaşına karşı birleşmesi ve dünya genelinde krizleri ortadan kaldıracak bir mekanizma olarak uluslararası koordinasyon, bu dönemin ana karakteristiklerindendi. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu ve daha sonra Avrupa Ekonomik Topluluğu batı ve doğudaki güçlere karşı Avrupa’yı daha güçlü yapmak için oluşmuş girişimlerdendir. Bu girişimler, Birleşik Avrupa’yı yükseltmek için başka yeni ülkeleri bünyesinde toplamak maksadıyla yeni ekonomik örgütlenmeyi kullanan bazı gelişme ilerleme program ve projeleri sayesinde devam etti. Ulaşım sistemleri vasıtasıyla altyapı yatırımları, kapsamlı entegrasyon uyum politikası olarak bu süreçteki ana projelerinin en belirgin bileşenlerinden biridir. Eski zamanlarda olduğu gibi İpek Yolu sınırları geçmek için ülkeler arasında ticaret savaşları başlatmak için başlıca bir yoldu. Son zamanlarda altyapının özellikle de ulaşım sistemlerinin gelişmesi küresel dünyanın entegrasyonunun ana nedenlerindendir. Ulaşım sistemi düğüm noktaları, ağlar ve talepler arasındaki ilişkiler kümesi olarak kavramsallaştırılabilir. Bunlar, yerleşim birimlerinde mekânsal olarak bu talebin, mekan-talep arasındaki akımlar ve bu akımları karşılayacak şekilde tasarlanmış altyapılar olarak dışavurumuna yol açar. Ulaşım sisteminin tüm bileşenleri, ayrı veya birleşmiş bileşenler olarak; yolcuların, yükün ve bilginin hareketlerini kolaylaştırmak için tasarlanır. Ticaret koridoru iki farklı ekonomik aktivite noktasını kendilerine has coğrafi konumu vasıtasıyla birbirine bağlayan bir yoldur. Bu yollar esasen genellikle bir kentsel alan yakınında merkezlenmiş ekonomik düğümler ya da göbekler arasında bağlantı sağlar. Uluslararası ilişkiler ticari anlamda bağlantının bölgesel ölçeği şekillendirilerek ivme kazanır. İpek Yolu, yüzyıllar boyunca doğu ve batı arasındaki ticaretin ana arteri, türlü güçlerin, savaşların, ticaretin yükselişine veya çöküşüne şahitlik eden en eski ticaret yolunun eşsiz örneğidir. Tüm ticaret yollarının yalnızca en ünlüsü değil, aynı zamanda sosyal, ekonomik ve kültürel dönüştürme yoluydu. İpek yolu, ticaretin ilişkileri, yerleri, coğrafi konsepti ve ekonomik faaliyet alanlarını nasıl dönüştürebildiğine bir örnektir. Bölgesel ve uluslararası ölçekte ulaşım sistemlerinin gelişmesi ve yeniden inşa edilmesinden bu yolların düğüm noktası olarak şehirler ve bölgeler doğrudan etkilenmişlerdir. Bu rota içinde geçmişte olduğu gibi şimdi de oldukça önemli olan Anadolu bu tez için seçilmiştir. Bu çalışma ekonomik ilişkilerin ve Anadolu bölgesindeki ticari yolların yeniden oluşturulmasının tarihini zamanın yol haritalarını kullanarak ve yorumlayarak açıklar. Küresel boyutta, ulaşım uluslararası ticaret yoluyla üretkenlik sayesinde ekonomik ihtisaslaşmayı destekler ve şekil verir. Ticaret hedefleri talebin ve pazar yerine göre üretim ve akış yönüne yansır. En azından, yol boyunca olan mekanlar belde, kentsel veya bölgesel hiyerarşi içerir. Bu süreç içinde bazı büyük yerleşim yerleri küresel şehir veya mega şehir olarak ortaya çıkarlar. Fakat bir şehrin başkent olarak seçilmesinin ana nedeni siyasi hedeflerdir. Bu tez ticaretin ve uluslararası ticaretin bir şehrin önemini ve gelişimini nasıl etkilediğini belirtmeye çalışmaktadır. Bu bağlamda uluslararası ticaret şehirlerin gelişimiyle birlikte ulaşımın da gelişimini yönlendiren önemli bir bileşendi. Deniz veya kara yollarının yükseliş veya çöküşüyle yerleşim yerleri dönüşüm geçirdi. Ticaret veya başka uluslararası ilişkiler hakkında devlet politikalarının değişimi sayesinde yolların yönü bu kararlara göre şekillendi. Son zamanlarda uluslararası ticaretin ve bölgelerin ve ülkelerin serbest birleşiminin artması küresel dünyadaki altyapının öneminin bir işareti olan aralarındaki altyapı projelerinin çeşitliliğini etkilemektedir. Bu tezin ana hedefi, tarih boyunca Anadolu ticaret yollarını yorumlamak ve dünyada gelişen olayların Anadolu bölgesindeki ticaret yollarını ve yerleşim yerlerini ekonomik ve ticari durumlar bakımından ne kadar büyük ölçüde etkilediğini göstermektir. Sadece antik önemi değil stratejik coğrafi konum da bu önemli pozisyonu bugünlere getirmiştir. Bu suretle bu koşulların zamanla nasıl değiştiğini ve dünya olaylarının ticaret yollarını ve yerleşimleri ne kadar büyük ölçüde etkilediği Anadolu bölgesi ekseninde ekonomi ve ticaret durumları bakımından incelenmiştir. Ticaret ve ticaret teorileri tartışmasından sonra dünyadaki başlıca olayların Anadolu’yu da ticaret yolları konusunda en az diğerleri kadar etkilediği hakkında, haritalar kullanılarak tarihsel kaynaklara odaklanılmıştır.

In this thesis, the aim is to find out how trade; especially international trade affects the connectivity network in Turkey over time. In this attempt, historical changes of trade and transportation route from the beginning of the first trade route via Ottoman period until the Republic period by using the historical resources, using the map of routes and the major trade centers are searched. The objective of this thesis is to investigate effects of trade and commercial relationship between countries and regions on connected networks and their changes over time. With the development of economic theories, by technological improvements connectivity types and networks change in order to facilitate the economic interaction between the regions, are the essential componenets to economic growth in the world. Interaction and relationship are the first social demands of life, by either trade or economic activities. By development of trade theories over time, the geographic shape of trade has always been one of the most attended topics. Connecting via routes has obtained essential role, even in the normal interactions by changing the integration modes and the kind of relationship due to the producers, costumers and traders. Starting with the end of the seventeenth century, by the changes of the production style and the industrial revolution in the period from eighteenth century, the craft model of production operated as a small independent business, had begun to be replaced to the export sector almost everywhere in the world. It caused the economic systems to transform due to economic conditions. In addition, economic damages due to the World Wars led to crisis to run down quality of life in the entire world. Restructuring of the world economy was the first mission between states after wars. While the World Wars weakened the economic power and changed great powers in the Europe, technology, capital and organizational mode came from the United States to solve the European conflicts caused of wars. After that, United State played a major role in restructuration the relationships between the countries with the help of establishing the United Nation. Economic development as a solution for the disasters of the wars, the aiming control of Communism, European integration against another world war and international coordination as a mechanism to remove crisis around the world were the main characteristics of that period. This was the initial effort to integration and confederate in global scale between the states, countries and continentals. European Coal and Steel community, and later Common Market were some initiatives to make a more powerful European against to the west and east powers. These continued by means of some development progress programs and projects, using the new economic organization to incorporate new countries to rise and grow stranger the United Europe. In this framework, infrastructure investments via transportation systems are one of the significant components of the main projects in this process as wide integration cohesion policy. After that, development of infrastructure between more territory and states come the most important purposes to increase connectivity due to this cooperation. Same as the old times, Silk Road was the essential way to pass the borders and beginning of introduce wars or trades of nations and states. Last decades also development of infrastructure especially transportation systems are the main of integration as global world. The transportation system consists of the set of relationships between nodes, networks and demands. These involve locations spatially expressing this demand, flows between them and infrastructures designed to handle these flows. All components of a transport system are designed to facilitate the movements of passengers, freight and information, either as separate or joint components as trade route. Trade route is a way that connects two different economic activity points through individual geographical location. These routes mainly provide connections between economic nodes or hubs that are usually centered near the urban places. By shaping the regional scale of connectivity, international relations in terms of trade accelerate. Silk Road, the main artery of the commerce between the east and the west throughout the centuries, is a unique example of the old trade route, which witnessed varying powers, wars, trade with rising or collapsing on them. It was the most famous not at all trade routes, but also social, economic and cultural converting route. Silk Road is an example how trade can transform the relationships, places, geography concept and economic activity area. By restructuring and development of transport systems in regional and international scales, cities and regional as nodes of these routes are the major places that influence directly. Anatolia as essential territory during the time throughout these route even the past until now, selected for this thesis. This study tries to indicate historical process of trade relations and reconstruction of commercial routes within the Anatolian territory via using and interpreting the route maps during the different epochs from the first trade route until the last international transportation projects. It is aimed to explain how similarly the transportation systems reshape the economic specialization according to geographic and endowments characteristics, demands and trade changed the productivity and transportation direction. Trade targets reflect the productions and flow direction according to the demand and market destination. At least, locations through this route –involve cities, urban or regional hierarchy. During this process, some huge cities as global or mega ones emerged. However, political destinations are main reason to select a city as capital. This thesis aims to indicate trade and international trade which affect the importance of a city and its development, in this manner international trade was essential component in direction of transportation improvement as well as cities development. Regarding to rise or collapse of routes, settlements transformed. Although state trade policies affect the route oriented, international trade relations impress this strike. Last decades increasing of international trade and free integration of regions and nationals expose the variety infrastructure projects between them that is sign of infrastructure importance development to go up into the global world. Main target of this research is to interpret the transformation of the Anatolian trade routes over time. Anatolia as the oldest agriculture center by proximity to the Fertile Crescent and the first trade center and route, has ancient term in this issue. Not at all the ancient importance but also strategic geographical location brings this significant position to these days. In this way, investigation of the how these conditions reforms by passing time and how considerably world events influence the trade routes and settlements within the Anatolia territory in terms of economy and trade attitude. To achieve this purpose, after discussing trade and trade theories; I focused on historical resources about main events of world as well as Anatolia, additionally to influences of them on trade routes by using the available historical maps.