Sektörel Reel Döviz Kurunun Firma Performansına Etkisi

Abstract

Reel döviz kuru, bir ülke mal ve hizmetlerinin uluslararası rekabet gücünü belirlemesi ve dolayısıyla da dış ticaretini ve ekonomisini etkilemesi bakımından bir ekonominin en önemli değişkenlerinden biridir. Bu nedenle, açık ekonomilerde ekonomi politikalarını belirleyen karar vericiler reel döviz kurundaki değişiklikleri yakından izlerler. Reel döviz kurunun makroekonomik etkileri konusunda geniş bir literatür bulunmasına rağmen, mikroekonomik analizler oldukça sınırlıdır. Mikro düzeye inildiğinde, her sektördeki dış ticaret ortaklarının ve ticaret paylarının farklılaşmasından dolayı sektörlerin ve farklı sektörlerdeki firmaların maruz kaldığı reel döviz kurlarının farklılaşması da muhtemeldir. Bu durum, reel döviz kurunun mikro düzeydeki etkileri konusunda iki soru ortaya çıkmaktadır: Reel döviz kurundaki değişmeler firma performansını nasıl etkilemektedir? ve reel döviz kurları her sektör için değişmekte midir? Bu tez, Türkiye'de yedi sektör için reel döviz kurlarını hesaplamayı ve kurdaki değişikliklerin 102 büyük ölçekli firmanın performansına etkilerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Veriler, 2003-2010 dönemi için İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda hisseleri işlem görmekte olan bu 102 firmanın mali tablolarından alınmıştır. Firma performansı, yurtiçi satışlar, yurtdışı satışlar, toplam satışlar ve katma değer olmak üzere dört kriterle ölçülmekte ve çalışmada panel veri analizi uygulanmaktadır. Fiyat düzeyi olarak Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) deflatörü ve imalat sanayi fiyatları kullanılmış, nominal kur için de iki farklı hesaplama yapılarak dört sektörel reel döviz kuru serisi oluşturulmuştur. Her sektör için Türkiye'nin en önemli 10 dış ticaret ortağıyla olan ticaret miktarları ağırlık olarak kullanılmıştır. Ayrıca bir ihracat fonksiyonunun temel faktörlerinden olan yurtdışı geliri, Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı 10 ülkenin GSYİH değerlerinin ihracat paylarıyla ağırlıklandırılmasıyla hesaplanmıştır. Modelde ayrıca ortalama ücretler, firma yaşı, kişi başına düşen sermaye stoku ve sektörel gelir, kontrol değişkeni olarak kullanılmıştır. Hemen hemen bütün reel döviz kuru serileri Türk Lirasının (TL) 2003-2010 yılları arasında değer kazandığını göstermektedir. İktisat teorisi, ulusal paranın değer kazanmasının ihracatı olumsuz etkileyeceğini, ama yurtiçi üretim ve satışı ise cesaretlendireceğini tahmin etmektedir. Toplam satış üzerindeki net etki ise bu değerlenmenin yurtiçi ve yurtdışı satışların üzerindeki etkisinin yönüne ve büyüklüğüne bağlı olacaktır. Yapılan ekonometrik analizler sonucunda, sektörel reel döviz kurunun firma performansını gösteren yurtiçi, yurtdışı ve toplam satış değerleri ile katma değer üzerindeki etkilerinin istatistiki olarak anlamlı olduğu görülmüştür. Ancak teorik beklentilerin aksine, reel döviz kurundaki artış (paranın değer kaybetmesi) söz konusu değişkenlerde bir azalmaya neden olmaktadır. Bu sonuç, birçok sektörde ortalama % 40'ı bulan ithal girdi kullanımı, iç piyasaya yönelme ve özellikle yurtiçi satışlar için büyük firmaların pazar payının artmış olmasıyla açıklanabilir. Bu tez, sektörel reel döviz kurlarının firma performansını nasıl etkilediğine dair dünyada sayılı Türkiye'de ise ?bilindiği kadarıyla? ilk örnek olması nedeniyle önem taşımaktadır.

Real exchange rate is one of the most important variebles of any economy as it affects the competitive power of goods and services in international markets, foreign trade and thus whole economy. For that reason, decision makers tend to observe the changes in the real exchange rate closely in designing economic policies particularly in open economies. Although there is an exhaustive literature on macroeconomic effects of the real exchange rate, microeconomic analyses are quite limited. As the trade partners and trade shares vary across industries, a firm in an industry may be exposed to different real exchange rate than the firms in other industries. That fact brings about two related questions at micro level: How do the changes in real exchange rate affect firm performance? And are the real exchange rates different for each industry? This thesis aims to construct sectoral real exchange rate series for seven sectors and to analyse the effects of real exchange rate on firm performance with a sample of 102 large-scale companies. Data are collected from balance sheets of 102 firms whose shares are traded in Istanbul Stock Exchange Market for the period 2003-2010. Firm performance is measured by four indicators: domestic sales, exports, total sales and value added; and a panel data analysis is performed. Four real exchance rate series are constructed: the first two series use gross domestic product (GDP) deflators and the others use manufacturing prices as price indexes. Trade volumes of 10 leading trade partners by each sector are used as weights. Foreign income, one of the main determinants of an export function, is also computed from the GDPs of 10 leading trade partners by sectors and aggregated by respective export shares. The model also includes average wages, firm age, capital-labour ratio and sectoral income as control variables. Almost all real exchange rate series indicate an appreciation of Turkish Lira between 2003-2010. Economic theory predicts that appreciation of the local currency discourages exports, but encourages domestic production and sales. The impact of total sales is determined by the net effects on domestic sales and exports. The empirical analyses conclude that the real exchange rate has a statistically significant effect on sales, exports and value added of the firms. However, appreciation of real exchange rate influences exports positively, a finding contrary to the theoretical expectations. This result can be explained by the rising shares of imported inputs (40% on average in many sectors) in production, the focusing on domestic markets and (particularly for domestic sales) the rising market share of large firms. The novelty and importance of this thesis comes from being the first study ?to the author?s knowledge? constructing the sector-specific real exchange rates and using them to analyse firm performance in Turkey.