Osmanlı Son Dönemi İle Erken Cumhuriyet Dönemi Arasında Gaziantep’te Mimari Dokunun Değişimi (1839-1950)

Abstract

Bu çalışmada, Gaziantep’teki geleneksel mimari ve kentsel dokunun geçirdiği fiziki evrim, XIX. yüzyıl ortalarından XX. yüzyıl ortasına kadar olan zaman aralığında incelenmiştir. Bu fiziki değişimin ortaya konulabilmesi için mevcut geleneksel dokunun oluşumu ve oluşumdaki yönlendiriciler tespit edilmiştir. Tespit edilen geleneksel mimari dokunun değişimi sürecinde etkili olan faktörler; nüfus hareketleri ve azınlıklar, iskan politikaları, imar planları ve uygulamaları, XIX. yüzyıl boyunca güçlü olan misyoner faaliyetleridir. Fiziki değişimi somutlayan kentsel ve mimari ölçekteki örnekler arasında ticaret yapıları, geleneksel Antep evleri, misyoner ve azınlıklara ait kiliseler, eğitim ve sağlık yapıları, savaş ve tehcir sonrası tahrip olan kent dokusu, ilk imar planı uygulamaları ve erken Cumhuriyet dönemine ait az sayıdaki kamu binası yer almaktadır. Sonuç olarak, XIX. yüzyıl boyunca ticaretin güçlenmesiyle ticari yapılar olan hanların sayısında artış olmuştur. Aynı yüzyılda misyonerler, faaliyetlerini etkin hale getirmek için geleneksel mimari dokuyla bağdaşmayan eğitim ve sağlık yapıları yapmışlardır. XX. yüzyıl başında ise feodal kurumların tasfiyesi hızlı bir biçimde gerçekleştirilmiş ve yerine ulusal bir devlet yapısının ve cumhuriyetçi kurumların getirilmesine girişilmiştir. Cumhuriyet döneminde kaynak yetersizliğine ve kalifiye elemanların tehcirle birlikte şehri terk etmelerine bağlı olarak yapım faaliyetleri durma aşamasına gelmiştir. Bu nedenle yeni sistemin kurumları için doğan yapı ihtiyacı, tehcir sonrası boşalan mevcut binalara yeniden işlev atanarak karşılanmıştır.

The thesis takes as its subject the evolution of architectural and urban pattern of Gaziantep from mid 19th century to mid 20th century. In order to determine this physical change, traditional pattern and the factors shaping it is studied the factors which have led to a change in architectural pattern are demographic movements and minorities, housing policies, building regulations and missionary activities that were prevalent during 19th century. Among the findings that signify the physical change in architectural and urban pattern are commercial buildings, traditional Antep houses, churches of minorities and missionaries, educational buildings and hospitals, urban pattern that was demolished after war and relocation, first master planning and its regulations and a few public buildings belonging to the Republican Period. The development of commerce in 19th century has led to an increase in the number of commercial buildings called ‘han’. The same period has also seen the missionaries building educational buildings and hospitals that were not in accord with the traditional pattern. Meanwhile, 20th century has seen a rapid clearance of feudal institutions and republican institutions representing the new nation state were established. At the beginning of the republican period, due to the lack of sources and relocation of qualified builders, building activities have almost come to an end. Thus, the spaces needed by the new institutions were met with the reuse of existing buildings that were abandoned during relocations.