Uzaktan çalışmanın sektörel, demografik, bireysel faktörlere göre farklılaşması ve adaptasyon düzeyleri: İstanbul-Kocaeli-Tekirdağ kent bölgesi analizi

Abstract

Uzaktan çalışma, sağladığı avantajlar ve sunduğu esneklik sayesinde iş hayatında yaygın bir çalışma modeli olarak şirketler arasında kabul görmüştür. Özellikle COVID-19 salgınının ortasından itibaren iş hayatında kendisine daha fazla yer bulmuş ve ticari operasyonlar alanında önemli yenilikleri tetiklemiştir. Kavramsal olarak başlangıcı yıllar öncesine uzanıyor olmasına rağmen, yakın tarihte yaygın olarak benimsenmeye başlayan bu çalışma modeli gelişimini sürdürmektedir. Bu iş modelini etkileyen faktörler ve bundan kaynaklanan sonuçlara ilişkin çok sayıda belirsizlik devam etmektedir. Bu çalışmada uzaktan çalışmanın farklılaşması sektörel düzeyde meslek, çalışma şekli, kurum türü gibi değişkenlere göre; demografik düzeyde yaş, cinsiyet ve medeni durum gibi değişkenlere göre ele alınmıştır. Ayrıca uzaktan çalışmaya uyum düzeylerinin demografik özellikler, konut özellikleri ve kişisel tercihlerle ilişkisi analiz edilmiştir. Bu çalışma, uzaktan çalışmanın farklı kalıplarını, uzaktan çalışmaya uyum düzeylerini ve uzaktan çalışma stratejilerinin çeşitli demografik ve profesyonel gruplar arasındaki farklılaşmasını çok yönlü bir yaklaşımla açıklamayı amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında demografik faktörlerin uzaktan çalışma eğilimini zaman içinde nasıl etkilediği, uzaktan çalışma oranlarındaki sektörel farklılıkların neler olduğu, uzaktan çalışmaya uyumun çalışan alışkanlıkları ve tercihleriyle nasıl ilişkili olduğu araştırma sorularına yanıt aranmaktadır. Bu çalışmada 221K016 kodlu TÜBİTAK 1001 araştırma projesi kapsamında İstanbul'da gerçekleştirilen 4643 anketten elde edilen veriler kullanılmıştır. Uzaktan çalışanların eğilimlerinin kapsamlı bir şekilde anlaşılmasını sağlamak için tasarlanan anket, hem belirli davranışları ölçmeye yönelik açık uçlu soruları hem de alışkanlıkları toplamaya yönelik likert soruları içermektedir. Örneklem olarak 18-65 yaş aralığındaki çalışanlar, çalışma alanı olarak ise İstanbul, Kocaeli ve Tekirdağ kent-bölgesi seçilmiştir. Anket sonuçlarının analizinde ANOVA, Pearson ki-kare ve T-testi yöntemleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda çalışanların yüzde 3,1'inin pandemi öncesi dönemde, yüzde 32,5'inin pandemi döneminde, yüzde 8,1'inin ise bugün uzaktan çalıştığı görülmüştür. Bu oranın gelecekte %14,3'e kadar çıkması beklenmektedir. Uzaktan çalışma oranının en yüksek olduğu meslek gruplarının ise yüksek vasıf gerektirenler, rutin beyaz yakalılar ve ofis hizmetlerinde çalışanlar olduğu görülmüştür. İş pozisyonu bağlamında bakıldığında en yüksek oranların olduğu grupların beyaz yakalı çalışanlar ve yöneticiler olduğu görülmüştür. Ayrıca gelir düzeyi arttıkça uzaktan çalışma oranlarının da arttığı, uzaktan çalışmanın cinsiyet, yaş gibi demografik özelliklere göre farklılık göstermediği belirlenmiştir. Uzaktan çalışmanın kademeli yükselişi kentsel gelişimi de etkileyecek ve etkilenecektir. Uzaktan çalışmanın benimsenmesi arazi kullanımında, geleneksel ofis kurulumlarından çok yönlü karma kullanımlı gelişmelere değiştirebilir. Bu bulguların gelecekteki kentsel politikalara yol göstermesi beklenmektedir. Özellikle beyaz yakalı ve yüksek vasıflı çalışanlar için uzaktan çalışmada beklenen artış, gelişen kentsel dinamiklere uyum sağlamak için bölgesel planlama ihtiyacını vurgulamaktadır. Uzaktan çalışmayı kolaylaştırmak ve ekonomik büyümeyi teşvik etmek için politika yapıcıların dijital altyapıya yatırımları artırması ve dayanıklı kentsel ortamlara öncelik vermesi gerekmektedir. Bunlara ilaveten konut ve ticari alanlara yönelik talepteki değişiklikler de öngörülebilir.