Yakındoğu Neolitiğinde Orta Anadolu Bölgesi Neolitik Dönem Mimarlığının Yeri

Abstract

Yakındoğu Neolitiğinde Orta Anadolu Bölgesi Neolitik Mimarlığının Yeri" başlığıyla ele alınan bu çalışmada, Orta Anadolu'da ortaya çıkan ilk yerleşik toplulukların tanımlanması, bölgenin konut mimarisi ve yerleşme dokusunun belirleyici olan sosyo-kültürel davranışların Yakındoğu bağlamında incelenmesi ve karşılaştırılması amaçlanmıştır. 1960 kazılarında Çatalhöyük'te ortaya çıkarılan bitişik düzendeki yerleşme dokusunun benzerleri Can Hasan IH, Suberde gibi yerleşmelerde de saptanmıştır. Fiziki olarak her ne kadar Orta Anadolu sınırlarında bulunuyor da olsa, çevresel koşullan farklı bir başka Neolitik yerleşme olan Aşıklı Höyük' te 1989 yılında başlayan kazılar burada da benzer bir yerleşme dokusu olduğunu göstermiştir. Tüm bu bulgular sonucunda Orta Anadolu'nun kendine özgü bir kültürel yapısı olduğu kabul görmeye başlamıştır. Yakındoğu'da bina ve yapı malzemesinin birbirleriyle paralel gelişimi, avcı-toplayıcı yerleşmelerin tarımcı ve hayvancılıkla uğraşan köy yerleşmelerine dönüşüm süreci, Orta Anadolu'da daha farklı yaşanmıştır. Neolitik dönem mimarisinin Orta Anadolu'dan daha ayrıntılı ve daha fazla örnekle bilindiği Yakındoğu'ya baktığımızda, mimari gelişimin her aşaması izlenebilir. PPNA ve PPNB evreleri olarak bilinen zaman diliminde yuvarlak planlı yapılardan dörtgen planlı yapılara geçiş süreci ve bu sürece paralel olarak gelişen farklı yapı malzemelerinin kullanımı, bölgede yaşayan farklı toplulukların birbirleriyle etkileşiminin bir sonucudur. Kısaca yapı malzemesi ve konut biçimlerinin gelişimi Orta Anadolu ve Yakındoğu'da görülen Neolitik yerleşmelerde belirgin biçimde farklılıklar taşır. Yerleşmelerin sosyo-kültürel öğelerine ve bu öğelerin bir yansıması olarak ortaya çıkan mimari dokulara bakıldığında her iki bölgenin de kendine özgü gelişimi olduğu sonucuna varılabilir.

In the thesis called "The place of the Neolithic Architecture of Central Anatolia in the Near Eastern Neolithic", the aim is to define the first settled communities in the Central Anatolia, and to analyze and compare the socio-cultural behaviors shaping the area's housing architecture and the settlement patterns. The similar settlement patterns in the agglomerative layout, discovered in the Çatalhöyük excavations dating 1960, are observed in settlements like Can Hasan IH, Suberde. Although physically situated within the borders of Central Anatolia, the excavations starting in 1989 in Aşıklı Höyük, another Neolithic settlement with different environmental conditions, similar settlement patterns are observed. In the light of these findings, it is accepted that the Central Anatolia preserves a cultural structure of its own. The parallel development of buildings and building materials, the transformation process of hunter-gatherer camp sites into village settlements dealing with agriculture and animal husbandry are experienced differently in Central Anatolia. When we look at the Near Eastern region, where the Neolithic period's architecture is known with more details and examples than the Central Anatolia, we can observe all the stages of architectural development. The transition process from round structures to rectangular structures in the time periods known as PPNA and PPNB, the use of different constructive materials developed in parallel with this process, is a result of the interaction between different communities living in the area. Briefly, the development of construction materials and the building types carry significantly different characteristics as we compare the Neolithic settlements in the Central Anatolia with the Near East. As we look at the socio-cultural elements of the settlements and the architectural patterns resulting from the reflection of these elements, we can conclude that these two areas have their own independent characteristic.