Türkiye ve üst-orta gelir grubundaki ülkelerdeki leed sertifikalı projelerin değerlendirilmesi

Abstract

İnşaat sektörü ülkelerin ekonomilerinden beslenen ve aynı zamanda ülke ekonomilerini besleyen; enerji, lojistik, ulaşım, kimya sanayi ve mühendislik gibi çeşitli alanlardan kaynaklar kullanan kompozit bir sektördür. Tasarım, inşa ve teslim aşamalarında kullandığı personel kaynağından dolayı ülkelerin istihdam ve işsizlik verilerinde de büyük oranda pay sahibi olmasının yanında; kullandığı inşaat demiri, çimento ve tuğla gibi malzemelerin üretiminden kaynaklı da dünyadaki enerji kaynaklarının tüketiminde ve çevre kirliliğinde etkin bir payı vardır. Yaşamın devamı için kaynakların verimli şekilde kullanılması gerekliliğinden doğan sürdürülebilirlik kavramı, inşaat sektörünün çevreye olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi amacıyla bu alanda da benimsenmeye çalışılmaktadır. Bu amaçla, ülkelerin sürdürülebilir çözümler üretme hedefine ve ekonomik refah düzeylerine göre şekillenen farklı konseptler geliştirilmeye başlanmıştır. Gelişen sanayi ve artan nüfusun etkisiyle hızlanan küresel ısınma ve iklim değişikliği etkilerini en aza indirmeye çalışan ülkeler sürdürülebilirlik kavramına daha fazla önem vermeye başlamış ve her alanda yeşil çözümler üretme çabasına girmiştir. İnşaat projelerinin çevreye olumsuz etkilerini tasarım sürecinden itibaren azaltarak sektörü daha sürdürülebilir kılmak amacıyla "Yeşil Bina" konsepti oluşturulmuştur. Ulusal ve uluslararası bir standart oluşturularak Yeşil Bina konseptinin yaygınlaştırılması ve derecelendirilmesi amacıyla çeşitli sertifikasyon sistemleri hazırlanmıştır. Her sertifikasyon sistemi doğduğu ülke özelinde şekillense de eksiklerin giderilmesi, teknoloji ve çevresel değişimlerle şekillenen güncellemelerle uluslararası standartta kullanılanlar da bulunmaktadır. İngiltere'de BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method), Japonya'da CASBEE (Comprehensive Assessment System For Built Environment Efficiency), Avustralya'da GREEN STAR, Almanya'da DGNB (Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen) ve Amerika Birleşik Devletleri'nde LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) dünyada en yaygın kullanılan sertifikasyon sistemleridir. Türkiye'de de yeni hazırlanan YES-TR (Yeşil Sertifika Sistemi) ile ulusal bir standart oluşturulmaya çalışılmaktadır. Ülkelerin ekonomik düzeyleri, inşaat projelerinin sadece niceliğini değil aynı zamanda niteliğini de etkilemektedir. Yeşil Bina sertifikalarının uygulanma oranları da ekonomik düzeyi daha yüksek olan ülkelerde daha fazladır. Dünya Bankası her yıl 1 Temmuz tarihinde ülkelerin gayri safi milli hasılasının hesaplayarak bir sınıflandırma yapmaktadır. Alt-Gelir Grubu, Alt-Orta Gelir Grubu, Üst-Orta Gelir Grubu ve Yüksek Gelir Grubu olmak üzere 4 sınıflandırmanın yapıldığı bu hesaplamada, ülkelerin enflasyon ve döviz dalgalanmalarının etkilerinin en aza indirilmesi için Atlas Dönüşüm Katsayısının kullanmaktadır. Bu hesaplamalara göre Türkiye 53 ülke ile birlikte Üst-Orta Gelir Grubunda (ÜOGG) yer almaktadır. Bu tez çalışmasında, Türkiye'nin bulunduğu gelir grubuyla sürdürülebilir bina konsepti açısından eksiklik ve yeterlilikleri ortaya koyacak değerlendirmeler bulunmaktadır. Değerlendirmeler, dünyada en yaygın kullanılan sertifikasyon sistemi olan LEED'in New Construction v4 değerlendirme sistemi kapsamında 12 Haziran 2023 tarihine kadar Türkiye'den sertifika alan 56 proje ile gelir grubunun genel ortalaması ve Türkiye dışındaki ÜOGG ülkeleriyle bir kıyaslanması sonucu yapılmıştır. LEED Certified, Silver, Gold ve Platinum olmak üzere 4 sertifika vermektedir. Minimum 40 puan alınması durumunda sertifika almaya hak kazanılırken, 80 ve üzerinde bir puan alınması durumunda Platinum sertifika alınabilmektedir. LEED BD+C New Construction v4 değerlendirme sistemi projeleri Bütünleştirici Süreç, Konum ve ulaşım, Sürdürülebilir araziler, Su verimliliği, Enerji ve atmosfer, Malzemeler ve kaynaklar, İç mekân çevre kalitesi ve İnovasyon olmak üzere 8 kategori ve bunların altındaki 42 kredi ile değerlendirmektedir. Bu puanlamalar sonucunda ÜOGG genelinde toplam 50 proje Certified, 67 proje Silver, 126 proje Gold ve 33 proje Platinum sertifika almıştır. Türkiye'nin sertifika alam 56 projesinin 14'ü Certified, 11'i Silver, 26'sı Gold ve 5'i Platinum sertifika almıştır. Türkiye'nin, bulunduğu gelir grubuyla paralellik göstererek, projelerinin çoğu Gold sertifikaya sahipken ikinci sıradaki sertifikası Certified ile ÜOGG genelinden ayrılmaktadır. Bu benzerlik ve farklılıkların nedenleri, LEED puanlamasının her kategori ve kredide ulaşılan başarı oranlarının Türkiye ile ÜOGG genel ortalaması ve Türkiye ile Türkiye dışındaki ÜOGG ülkeleri olmak üzere ayrıntılı incelenmiştir. Bu detaylı incelemeler sonucunda daha etkin tespitler ve Türkiye özelinde daha detaylı iyileştirme önerilerinde bulunulması sağlanmıştır.