İstanbul Kent Merkezinde Ticari Bölgelerin Yeniden Canlandırılması: Karaköy – Perşembe Pazarı Örneği

Abstract

Küreselleşmenin etkisi ile Dünya’da özellikle 1980’lerden itibaren küresel kent – dünya kenti kavramları çalışılmaya başlanmıştır. Türkiye’de bu süreç 1990’lardan günümüze kadar İstanbul’un bir dünya kenti olma arayışı ile gündeme gelmiştir. İstanbul tüm bu gelişmelere ayak uydurabilmek için yeniden yapılanma sürecine girmiştir. Konut alanları, liman ve kıyı bölgeleri ile kent merkezlerinde dönüşüm süreci başlamıştır. Kentler, değişen ekonomik, politik, siyasi, sosyal ve kültürel koşullara bağlı olarak değişim/dönüşüm geçiren, yaşayan organizmalardır. Tarihte sürekli, merkezi iş alanı olarak anılan Karaköy – Perşembe Pazarı bölgesi üzerinde, yakın çevresinin gelişmesi ile tarihi yarımada ve özellikle Galata bölgesindeki projelerin varlığının baskı oluşturduğu tespit edilmiştir. Perşembe Pazarı’nın konumu ve önemi vurgulanmıştır. Bu çalışmada, öncelikle yenileme kavramı ve yöntemlerinden bahsedilmiştir. Tarihsel süreç içinde ticaret merkezi kullanımı ve yenilemeleri ile dünyadan örneklere yer verilmiştir. İstanbul’da işlevini yitirmekte olan Perşembe Pazarı ticaret merkezinin yeniden canlandırılma süreci incelenmiştir. Bölgedeki ilk değişim 1950’lerdeki olaylar ile başlamıştır. 6-7 Eylül olaylarından sonra bölgeden ayrılan Rum ve Ermenilerin yerini, Anadolu’nun çeşitli illerinden gelmiş olan vatandaşlar almıştır. Ardından 1984’te başlayan “Dalan Yıkımları” ile alanda sahile paralel olan yapıların büyük bir bölümü yıkılarak ortadan kaldırılmıştır. Yıkım öncesinde, sanayinin / imalat fonksiyonunun yer aldığı alanda, yıkımlardan sonra, süreç içinde kullanım değişiklikleri olduğu vurgulanmıştır. Perşembe Pazarı’nda yenileme/dönüşüm yavaş da olsa başlamıştır ve devam etmektedir. imalathane/üretim sektörü, yerini hizmet sektörüne bırakmaktadır. Çevresindeki gelişmelerin de etkisi ile kendiliğinden başlamış olan yenileme çalışmaları, zaman içinde artarak devam edecek ve alanın kendi kendini yenileyeceği öngörülmektedir. Bölgede değişimin kaçınılmaz olduğu, alanda çalışanların da ortak fikri olduğu ancak yapılacak yenileme çalışmalarında “buldozer hareketlerinin” bu bölge için uygun olmadığı belirtilmiştir. Alandakiler, yenileme çalışmalarına karşı olmadıkları gibi aynı zamanda yapılacak olan planlama çalışmalarına kendilerinin de katılmak istediklerini ancak çalışmaların katılımcı bir planlama anlayışı ile yapılmadığı tespit edilmiştir. Değişim sürecinde bölge halkının da fikirleri alınarak, planlama sürecine dahil edilmeli, katılımları sağlanarak ve geçmişten izler taşıyarak yapılmalıdır. Perşembe Pazarı’nda yapılmakta olan ve bundan sonra da yapılacak planlama çalışmalarında, katılımcı bir planlama anlayışı benimsenmeli, yeniden canlandırma sürecinde kamu ve özel sektör katılımının yanında aynı zamanda toplumun farklı kesimleri ile sivil toplum örgütlerinin katılımını sağlayan, çok aktörlü bir planlama anlayışı benimsenmelidir. Sonuç olarak; Kentsel yenileme, fiziksel mekanın dönüşümünün yanında aynı zamanda, sosyal dokunun gelişimi, ekonomik kalkınma, sürdürülebilirliğin sağlanması, ekolojik ve doğal dengenin korunması ile birlikte kapsamlı ve bütünleşik bir yaklaşımla ele alındığında başarılı olabilir. Yerleşik halkın, çevrenin geleceğinde söz sahibi bulunan aktörlerin yenileme projelerine dahil edilmesi ve ilgili gruplar tarafından projelerin sahiplenilmesinin ve ortak çabanın devamlılığının sağlanması yenileme projelerinin sürdürülebilirliği açısından son derece önemlidir.

As a result of globalization, it has been started to be studied on the concepts of global city – world city in the world especially in early 1980’s. This process became into agenda in Turkey since 1990’s with intend of İstanbul to be a global city. Istanbul has started to a new process in order to adapt itself to those developments. Renewal process began with residential areas, ports, coastal areas and in city centers. Cities are living organisms which changes/transforms according to the economic, politic, social and cultural changes. İt is determined that there is a pressure of projects developed around Galata, historical peninsula and nearby surroundings on Karaköy – Perşembe Pazarı area which is mentioned as the central business district in the history. Therefore, the location and importance of Perşembe Pazarı is emphasized in the study. In this research, the notion and methods of renewal are discussed primarily. Worldwide cases are explained together with the usage and renewal of commercial area in historical process. In addition, the revitalization process of Perşembe Pazarı commercial center which is close to lose its function in Istanbul is analyzed in the context of the study. The first alteration in the region has started with the events in 1950’s. The citizens coming from different cities of Anatolia took the place of Armenians and Greeks who left the area after the events on the 6th and 7 th of September. After that, most of the buildings parallel to the cost were demolished with “Dalan Yıkımları” which started in 1984. İt is indicated that several usage changes occurred in the area which used to have an industrial / manufacturing function before the destruction. Renewal /transformation in Perşembe Pazarı has started and still continuing. Manufacturing/production sector isshifted to the service sector. İt is projected that the renewal works which are started by itself with the effect of developments around, will continue increasingly and renew itself. The change in the area is inevitable according to the emplpyees agreed on. But “bulldozer movement” is not appropriate for the area during renewal works. İt is determined that the people in the area are not against to renewal projects, also they intend to participate to the process. However, the studies are not implemented with a participatory planning approach. The personal ideas of residents should be asked and incorporate to the planning process with historical values. A multi-actor participatory approach should be adopted in existing and future planning studies for Perşembe Pazarı together with the participation of private and public sectors and NGO’s. (Non-governmental organization) As a result; urban renewal can be successful if it is discussed in a comprehensive and integrated approach with the transition of physical environment, development of social pattern, economic development, sustainability and conservation of ecological and natural balance. Public participation to the renewal projects of the actors who determine the future of environment and continuity of common efforts are crucial for the sustainability of the projects together with project ownership by related groups. In this context, the scope of this thesis is to investigate the development of commercial areas in historical process in İstanbul city center, Karaköy – Perşembe Pazarı case study. This study consists of 6 sections. In the introduction part, the purpose of thesis, scope and the methodology is presented. In the second section urban renewal concept, historical development and the renewal methodologies are detaily explained. Commercial areas, usage of commercial city centers, and the revitalization of city centers are explained with the worldwide cases in the next section. İn the fourth section, İstanbul / Karaköy – Perşembe Pazarı case is studied. The location, importance of the area, physical environment analysis, historical and spatial development of Galata and Perşembe Pazarı are introduced. Planning process, previously prepared site analysis, historical maps and satellite images are also presented in this section. In the fifth section of the thesis, which is concentrated on the site study; physical and socio-economic analysis and interviews are presented. According to the analysis, data and the research in the preview sections, suggesstions are given in the conclusion and evaluation part.