Harita tabanlı kitle kaynak kullanımı yöntemiyle dijital kentsel bellek aktarım modeli e[kent-im]: Kütahya kent merkezi örneği

Abstract

Kentler içinde barındırdığı tüm somut ve somut olmayan kültürel miras değerleri ile birlikte tanımlanabilecek bir bütündür. Kentler, zaman içinde doğan çeşitli ihtiyaçlar ve gelişmeler ışığında her geçen gün farklı bir bağlamda kullanıcısına hizmet etmek amacıyla değişmektedirler. Bu değişim kent siluetinde gerçekleştiği gibi aynı zamanda kentin tüm kültürel değerlerinde gerçekleşmektedir. Fakat, zaman içerisinde, kentteki bu değişimin ve kültürel aktarımın kaydedilemeden kaybolma tehlikesi bulunmaktadır. Kenti konu alan tarihi fotoğraf ve resimlerde görülen ancak yeni nesil için anlamını kaybetmiş birçok durumun kıymetinin anlaşılması eski kentin kullanıcılarının anlatıları sayesinde sağlanabilmektedir. Aile büyüklerinin geçmişe dair anı ve hikayelerini anlattığı, çocukların ve gençlerin ise dikkatli bir şekilde onları dinledikleri aile toplantıları geride kalmış; yerini ise televizyon, bilgisayar, akıllı telefon ve tabletlerdeki içerikler almıştır. Bu durumda ileri yaştaki nesil için kendini ve geçmişi ifade etme fırsatı sağlanamamakla birlikte bu neslin sahip olduğu kıymetli bilgiler de zaman içerisinde aktarılamadan kaybolmaktadır. Özellikle genç neslin dikkatinin dijital araçlara ve içeriklere odaklandığı çağımızda, kent bağlamında da dijital ortamda kültürel miras ve kentsel bellek aktarımını sağlamak oldukça kıymetlidir. Kaybolmuş veya kaybolmaya yüz tutmuş somut ve somut olmayan birçok kültürel miras varlığı bu sözlü aktarım kültürünün yeniden kurulabilmesi ile hak ettiği öneme kavuşabilir ve koruma konusundaki farkındalık güçlenerek önlemler artırılabilir. Bu tez kapsamındaki çalışmada kültürel miras varlıklarının, geçmişten bugüne taşıdığı tüm katmanlarıyla birlikte okunmasını ve anlaşılmasını sağlamak amacıyla kitle kaynak kullanımı tabanlı bir kent haritalaması modeli önerilmektedir. e[kent-im] olarak isimlendirilen bu model, kent kültürel mirasının görsel, yazılı ve sözlü aktarım yöntemleri kullanılarak dijitalleştirilmesini ve kaybolmadan önce kentsel bellek aktarımını sağlamayı amaçlamaktadır. Bu model, kent belleğinde henüz kaybolmamış olan tarihi verilerin toparlanarak dijitalleştirilmesini, kamusal kullanıma açık hale getirilmesini ve ileri yaşlı nesilden genç nesile olan aktarım kültürünün dijital ortamda devam ettirilerek kültürel miras ve koruma bilincinin geliştirilmesini amaçlamaktadır. Tez kapsamında, e[kent-im] ile dünya çapında kullanılabilecek bir yöntem tanımlanmakta, e[kütahyam] ismi verilen çalışma ile Kütahya ili tarihi kent merkezi için örnek çalışma yürütülmektedir. Bu hedefler doğrultusunda öncelikle kapsamlı bir arşiv taraması gerçekleştirilerek kente dair bilgi barındıran görsel ve yazılı veriler toplanmıştır. Bu verilerin ileri yaşlı yetişkinlerden oluşan kent sakinlerine gösterilerek anımsatıcı kent imgeleri olarak çalışması ile bu katılımcılardan sözlü veriler toplanmıştır. Ayrıca katılımcılar kişisel arşivlerindeki görsel ve yazılı materyaller ile de içeriğe katkıda bulunmuşlardır. Kitle katılımı sayesinde elde edilen kentsel bellek verileri dijital ortamda düzenlenerek videolar haline getirilmiş ve kent haritasında yerini almıştır. Bu sayede oluşan kolektif kent haritası kullanıcılarına kentsel ve kültürel miras, mimari geçmiş, kentsel gelişim, eski kent yaşantısı, gelenek ve görenekler, tarihi kişiler ve kent hikayeleri hakkında bilgileri görsel, yazılı ve sözlü içerikler aracılığıyla sunmakta ve konumlandırmaktadır. Çalışma, kitle kaynaklı dijital kent haritalaması şeklinde sunulan e[kent-im] modelinin, kullanıcıların kentsel mirasa olan ilgi ve farkındalığını artırdığını ve kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasına katkı sağladığını ortaya koymuştur. Özellikle, ileri yaşlı katılımcıların anı ve hikayelerinin, tarihi fotoğraf ve resimlerle bir araya getirilerek dijital platformlarda aktarılması ve genç nesillere iletilmesi başarıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, e[kent-im] modeli ile sunulan kentsel miras içeriğinin kullanıcıların ilgi ve motivasyonunu artırdığı ve geniş bir kullanıcı kitlesine hitap edebildiği gözlemlenmiştir. Ayrıca, platformun turistik kent gezilerinde kullanılarak kent mirasının daha etkili bir şekilde tanıtılması ve anlaşılmasına katkı sağlayabileceği belirlenmiştir. Bu model, geleneksel turistik rehberlik hizmetlerine alternatif olabilir ve kentsel mirasın korunması ve tanıtılması sürecine önemli katkılar sağlayabilir. Görsel ve sözlü materyallerin bir arada sunulmasıyla, kullanıcılar kentin tarihini ve kültürel dokusunu daha iyi kavramış ve kentsel mirasa olan ilgileri artmıştır. Ayrıca bu model, turizm, eğitim ve kültürel alanlarda da etkili bir şekilde kullanılabilir ve geniş bir kullanıcı kitlesine ulaşabilir. Bu nedenle, dijital kentsel bellek aktarım platformları, kültürel mirasın korunması ve tanıtılması sürecinde önemli bir araç olarak değerlendirilebilir.