Yangın durumunda bina tahliyesinin tatbikat ve sayısal benzetim yöntemleri ile incelenmesi: Yurt binası örneği

Abstract

İnsan ihtiyaçlarının karşılanması için tasarlanan her bina, kullanıldığı süre boyunca çok sayıda insanı geçici veya kalıcı şekilde içinde barındırır. Binaların kullanımda olduğu süre boyunca yangın gibi felaketlere hazırlıklı olması ve barındırdığı tüm bina kullanıcılarının emniyetle tahliye edilebileceği olanaklara sahip olması gereklidir. Binanın kullanım sınıfı, kaçış yollarının sayı ve genişlikleri, binada kullanılan malzemeler ve bu malzemelerin yangına tepki sınıfları, ortam sıcaklığı, tahliye olan insanların yaşı, cinsiyeti, kültürü ve eğitim düzeyi gibi pek çok parametre yangında insan tahliyesini birinci derecede etkiler. Bu nedenle emniyetli bir yangın tahliyesi, bina tasarlanırken bu parametreler dikkate alınarak performansa dayalı tasarım yapmakla sağlanabilir. Performansa dayalı yaklaşımın yangın emniyeti tasarımına uygulanması, yönetmelik gerekliliklerini standart olarak karşılamak yerine bir binanın bütün olarak performansını içerir. Bu amaçla yangından korunma mühendisleri, yangın ve dumanın yayılma davranışını ve tahliye performansını açıklamak için bilgisayar modelleri ve benzetimlerinden yararlanır. Performansa dayalı yaklaşımın temel amacı insan hayatını korumak olduğundan, tehlike altındaki insanların davranışlarını tahmin etmek bu tür modellemenin temel amacıdır. Modellemede özellikle insanla ilgili faktörler dikkate alınmalıdır. Tahliyedeki insan faktörlerini anlamak için gerçek bir yangın sonrası hayatta kalan tahliye olmuş kişilerle görüşmeler, çevrimiçi anketler, tatbikatlar, sayısal benzetimler ve sanal gerçeklik çalışmaları gibi farklı veri toplama teknikleri kullanılır. Türk insanlarının tahliye davranışını inceleyen daha önce yapılmış sadece iki bilimsel çalışma bulunmaktadır. Tez çalışmasında belirli bir kullanım sınıfı için farklı cinsiyetteki insanların yangın anındaki tahliye davranışlarının gözlenmesi amaçlanmıştır. Bunun için yüksek öğrenim yurtları örnek olarak ele alınmış; bu binaların kullanıcısı kız ve erkekler için hem tatbikat hem de sayısal benzetim yöntemleri kullanılarak yangın durumundaki davranışları incelenmiştir. Her iki yöntemin çıktıları ayrı ayrı değerlendirilerek karşılaştırılmış ve yurt binası örneğinde tatbikat ve sayısal benzetim yöntemlerinin sonuçları karşılaştırılmıştır. Tezin 1. Bölümü'nde tahliye süreci detaylı olarak incelenmiş ve bu süreci etkileyen, üzerinde yeterli çalışma olmayan faktörlerden kültürölçeğinde araştırma yapılmaya karar verilmiştir. Bu kapsamda tezin amacı, Türkiye'deki insanların tahliye davranışlarını incelemek ve bu incelemelerden elde edilen veriler ile benzetim sonuçlarının karşılaştırmasını yapmak olarak belirlenmiştir. Bu amaç doğrultusunda, araştırmanın soruları, kapsamı, sınırlamları ve hedefleri belirlenmiş ve Türkiye'deki insanların tahliye süreciyle ilgili daha önce yapılmış olan çalışmalar incelenmiştir. Tezin 2. ve 3. Bölümü'nde kültürün de içinde bulunduğu yangın anında insan tahliyesini etkileyen faktörler ve bu faktörlerin araştırma yöntemleri anlatılmıştır. Bu faktörlerden insanla ilgili olan özellikler yaş, cinsiyet, kültür ve sosyal davranış başlıkları altında, araştırma yöntemleri ise vaka çalışmaları, tatbikatlar, benzetimler ve sanal gerçeklik çalışmaları başlıkları altında incelenmiştir. Tezde bu yöntemlerden tatbikat ve benzetim yöntem olarak kullanılırken, aynı kültürdeki ve yaş aralığındaki iki farklı cinsiyetten insanların ayrı ayrı tahliye süreçleri ve sosyal davranışları incelenip, karşılaştırılmıştır. Tezin 4. Bölümü'nde tez kapsamında yapılan tatbikatlar ve benzetimlerin senaryoları anlatılmış, 5. Bölümü'nde ise bu tatbikat ve benzetimlerin sonuçları incelenmiş ve karşılaştırılmıştır.