The effects of environmental factors on social interaction in outdoor spaces: The multiple case of children's villages

Abstract

Family with its changing structure in today's world is still the unique natural environment of children's development. The family is the main institution that the first socialization occurs in a person's lifetime. As effecting the subsequent steps of socialization and the whole social development, the first stage of the socializing process takes an important role in a person's lifetime. Therefore, the absence of the family in the early years of childhood, causes problems in various aspects, particularly in the social and psychological development of the children. For the children without parental care, who are mentioned as children in need of protection (CNP) in this study, the relationship system which ordinarily occurs in a family, generally occurs between other actors (such as the attendants, volunteers and other CNP etc.) and takes place in children's villages instead of a family environment, in Turkey conditions. For this reason, analyzing the children's villages in terms of social interaction becomes crucial for these children's social development; as the main context of basic social relations of CNP. In this study, an answer is searched for the question: "How do environmental factors affect the social interaction of children in need of protection (CNP) in outdoor spaces in village-type settlements?" The study fills a significant research gap by focusing on CNPs, as a special user group that has not been studied extensively; and associating the phenomenon of social interaction with CNP, which is predominantly studied with adults in the literature. Also, focusing on the outdoor living conditions of CNP in a specific village-type settlement is another unique dimension of this study. It is important to analyze the children's villages as the mainstream care environment of CNP in Turkey in terms of the social interaction phenomenon; since these villages are expected to recoup the basic intrafamilial social relations. In this context, a historical search for the CNP care strategies was realized to contextualize the actual strategies. The conceptual framework of the study is structured based on previous works about social interaction and the factors effective on the interaction behavior. The holistic approach of the study including various environmental factors based on an extensive literature review is a noteworthy contribution to the research field. Ecological Psychology, in which behavior is handled interactively with both the social and physical context inherently and therefore the situation is examined in its natural environment, is considered as the base for the research approach. In this study, an elaborated observation technique was suggested to determine social interaction levels based on multiple observable indicators, as another important contribution. The technique was tested firstly on the pilot study in Bolluca Children's Village, and then in two study areas; Adana and Bursa Sırameşeler Children's Village's. The visual and written materials were reviewed for gathering spatial data; and the behaviors of CNP living in these children's villages were systematically observed. The relation between the spatial findings and the observational findings were analyzed in all case areas, the results of studies were obtained and discussed in comparative analysis. The results showed that it is important for CNP care institutions to provide opportunities similar to those provided by a family environment. Context and selection of the living environment is important for ensuring both security and social interaction with other socio-demographic groups; and thus, social inclusion of CNP. A pedestrianized large site and green low-density living environment is a supportive strategy for triggering social interaction behavior in outdoor living spaces. As for the layout pattern of the residential area, several strategies are found beneficial for triggering social interaction in the residential area; spreading residential functions throughout the settlement to multiple small-scale buildings instead of gathering into a single large-scale building; clustering these buildings and designing common shared spaces in between; specializing and furnishing spaces for playing and/or sitting functions; creating semi-public and semi-private spaces between the public and private spaces for disintegrating these spaces, and thus, creating a gradual transition. As for the population density and the structural density, a clear relation was not encountered. However, in the case areas that were found successful in terms of social interaction, the highest number of persons and buildings per area was calculated. The evaluation of the factors at singular-space scale revealed that all factors that are analyzed had a substantial effect on social interaction in the outdoor living spaces of CNP. A high level of visual connectedness and a high proximity to play contributed to higher social interaction levels. However, a high proximity to residential buildings contributed more to low and medium interaction levels, unless these effects are managed and directed by enhancing spatial hierarchy and functioning the common shared spaces with several playing and sitting furnishings. Also, it is revealed that the hardscaped and furnished spaces hosted more social interaction than the natural spaces, and higher quality furnishings promotes this effect. Furnishing spaces with seating units, especially arranging the controllable ones, and providing an increased level of enclosure in a space by top and/or side protections also contributed to social interaction. The spaces designed primarily for social functions are more beneficial for triggering social interaction, including the spaces designed for playing, sitting and gathering functions. Low functional connectedness and high functional variety in a space were found beneficial for high interaction levels. Further research that focuses on different user group(s), or utilizes various case studies with different characteristics and/or different contexts is required to support the conclusions of study. In addition, further contribution to the subject can be made by follow-up researches proposing methodologies based on different data gathering techniques. The subject of study can also be expanded with studies in which the effects of personal and socio-environmental factors are discussed, or the studies that lead to a comparison based on these factors such as a comparison between different age/gender groups or CNP and other children undeprived of a family environment etc. Nevertheless, this study is remarkable for revealing the potential of environmental factors to support the social interaction and the healthy development of these future adults for both their good and the good of society as a whole.

Günümüz dünyasında sürekli değişen yapısı ile aile, hala çocuk gelişiminin doğal ortamı olarak önemli görevini sürdürmektedir. Aile, insan yaşamında sosyalleşmenin gerçekleştiği ilk temel kurum olarak, bireylerin sosyal gelişimindeki sonraki adımları ve dolayısıyla tüm sosyal gelişim sürecini etkilemektedir. Sosyalleşme sürecinin ilk aşaması kişinin hayatında önemli bir yer tutar, dolayısıyla ilk sosyalleşme sürecinde ailenin yokluğu, çocuk gelişiminde sosyal ve psikolojik sorunlar başta olmak üzere, çok yönlü ve çok katmanlı pek çok soruna neden olmaktadır. Aile bakımından yoksun kalma, çocuk tarafından birçok sebeple deneyimlenebilmektedir. Doğal afetler, savaş, göç ve benzeri olağanüstü koşullar sebebiyle yaşanan toplu kayıplar; doğal ya da doğal olmayan sebeplerle yaşanan münferit ölümler, ölüm yoluyla yaşanan kaybın sebepleri olarak sayılabilirler. Bunun dışında, ekonomik, sosyal veya farklı gerekçelerle çocuğun bakımının yeterli ve sağlıklı koşullarda sağlanamadığı ailelerde de çocuklar çeşitli şekillerde aile bakımından yoksun kalabilmektedir. Ek olarak günümüz sosyal devlet anlayışı çerçevesinde, ailelerin çocuklarının bakımları için yeterli ve sağlıklı ortamı sağlamaması veya sağlayamaması durumunda da devlet çocuğun bakımını üstlenmektedir. Bu sebeple, aile bakımından yoksun olma durumunu ölüme dayandıran öksüz/yetim ve benzeri isimlendirmeler konuyu yeterince kapsamlı değerlendirmeye uygun olmayacaktır. Literatürde ve sosyal yaşamda çeşitli isimlendirmelerle mevcut olsa da aile bakımından yoksun çocuklar bu çalışmada korunmaya muhtaç çocuklar (KMÇ, children in need of protection/CNP) olarak anılacaktır. Doğal koşullarda genellikle aile ortamında ve aile fertleri arasında gerçekleşen sosyal ilişki sistemi, söz konusu çocuklar için Türkiye şartlarında genellikle diğer aktörler arasında (refakatçiler, gönüllüler ve benzer durumdaki diğer çocuklar vb.) ve çocuk evleri sitelerinde gerçekleşmektedir. Bu çalışmada, "Çevresel faktörler korunmaya muhtaç çocukların çocuk evleri sitelerindeki açık mekanlarda sosyal etkileşimini nasıl etkiler?" sorusuna cevap aranmaktadır. Çalışma, literatürde nadir konu edilmiş özel bir kullanıcı grubu olarak KMÇ'lere odaklanması ve literatürde ağırlıklı olarak yetişkinler üzerine çalışılan sosyal etkileşim olgusunu, KMÇ ile ilişkilendirmesi sebebiyle, literatürdeki önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Ayrıca, söz konusu kullanıcı grubuna özgü bir yaklaşım olarak, mekansal boyutuna dair önerileri de içeren çocuk evleri sitelerini ele alıyor olması açısından da yenilikçi bir bakış açısı sunmaktadır. KMÇ'nin temel yaşam ortamı olan bu yerleşimler, ikincil sosyalleşmelerinin temelinin ve sosyal gelişimin şekillendiği birincil sosyalleşmeye büyük oranda ev sahipliği yapan ve temel aile içi sosyal ilişkilerin yerini almak üzere tasarlanan yaşam alanlarıdır. Bu nedenle, KMÇ'nin sosyal ilişkilerinin gerçekleştiği temel yaşama çevresi olarak çocuk evleri sitelerindeki çevresel niteliklerin sosyal etkileşim olgusunu ne ölçüde desteklediğinin incelenmesi, bu çocukların sosyal gelişimleri için büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla, öncelikle günümüzün ana akım KMÇ bakım stratejisi olarak çocuk evleri sitelerini bağlamsal çerçevede konumlandırmak amacıyla dünyanın farklı bölgelerindeki stratejiler, tarihsel bir bakış açısıyla ele alınmıştır. Bu araştırmaya göre, farklı dönem ve farklı coğrafyalarda çeşitli bakım yaklaşımları benimsendiği görülürken, 1960'lardaki bilimsel atılımlar sonucu, büyük ölçekli yapılarda kalabalık gruplar halinde gerçekleştirilen kurumsal bakım yaklaşımlarının yapısal ve yapısal olmayan nitelikleri dolayısıyla çocuk gelişimi üzerine olumsuz etkileri ortaya konmuştur. Bu durum, gelişmiş ve altyapı olanakları bakımından zengin ülkelerde bakım hizmetlerinde kısa süre içerisinde tamamen aile temelli bakım yaklaşımlarına ağırlık verilmesiyle sonuçlanmışken, altyapı olanakları daha kısıtlı ülkelerde aile benzeri bakım yaklaşımlarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu yaklaşımlar arasında oldukça yaygın olan bir tipoloji olarak çocuk evleri siteleri bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmanın kavramsal çerçevesi, sosyal etkileşim üzerinde etkili olan faktörler ile ilgili daha önce yapılmış çalışmalar temel alınarak oluşturulmuştur. Çevresel tasarımın farklı ölçeklerde ve farklı boyutlarıyla bütüncül olarak ele alınmasına olanak tanıyan kapsamlı literatür araştırması, bu çalışmayı literatüre katkıları açısından önemli kılan yönlerinden bir tanesidir. Davranışın doğası gereği hem sosyal hem de fiziksel bağlamla etkileşimli olarak ele alındığı ve bu nedenle söz konusu olgunun doğal ortamında incelendiği ekolojik psikoloji alanı, çalışmada araştırma sorusunun dayandığı temel yaklaşım olarak kabul edilmiştir. Çalışmada, sosyal etkileşim olgusunun çok boyutlu ve detaylı bir şekilde ele alınmasını sağlayan yeni bir yöntem öneriliyor olması araştırma alanına sunduğu bir diğer önemli katkıdır. Yöntemsel kısıtlılıklar sebebiyle sosyal etkileşim verilerinin gözlem yoluyla toplanabilmesi ve etkileşim düzeylerinin bu verilere dayanarak saptanması amacıyla gözlemlenebilir göstergelere dayalı bir hesaplama tekniği önerilmiştir. Yeni önerilen yöntem, yalnızca gözleme dayalı olması sebebiyle eleştiriye açık olsa da; önerdiği detaylı analiz ve hesaplama yaklaşımı dolayısıyla, yöntemsel kısıtlılıkların olduğu ya da çeşitli sebeplerle, farklı yöntemlerle toplanan verilerin güvenilirliği sorguya açık hale geldiği durumlarda kullanılmaya uygun yeni bir yaklaşım sunmaktadır. Bahsi geçen teknik, çalışma kapsamında önce Bolluca Çocuk Evleri Sitesi'ndeki pilot çalışmada test edilmiş, ardından da Adana ve Bursa Sırameşeler Çocuk Evleri Siteleri'nde gerçekleştirilen iki çalışma alanında uygulanmıştır. Mekansal verilerin toplanması için görsel ve yazılı materyaller incelenmiş ve davranışsal verilerin toplanması için ise, söz konusu çocuk evleri sitelerinde yaşayan KMÇ'lerin davranışları sistematik olarak gözlemlenmiştir. Mekansal bulgular ile gözlemsel bulgular arasındaki ilişki tüm çalışma alanlarında analiz edilmiş, çalışmaların sonuçları karşılaştırmalı analiz yoluyla değerlendirilmiştir. Araştırma sonuçları, korunmaya muhtaç çocuklara yönelik bakım kurumlarının aile ortamına benzer olanaklar sunmasının birçok açıdan önem taşıdığını göstermiştir. Yaşam ortamının seçimi ve bağlamı, hem güvenliğin sağlanması hem de diğer sosyo-demografik gruplarla sosyal etkileşimin sağlanması ve dolayısıyla KMÇ'ye yönelik sosyal kabul düzeylerinin artırılması açısından önemlidir. Yayalaştırılmış geniş bir alana yayılma ve yeşil, düşük yoğunluklu bir yaşam ortamı sağlanması, dış mekan yaşam alanlarında sosyal etkileşim davranışını destekleyici yaklaşımlardır. Yerleşim alanının tasarımı açısından bakıldığında ise, sosyal etkileşime katkı sağlayacak çeşitli stratejiler tespit edilmiştir; barınma işlevlerinin büyük ölçekli tekil bir yapıda bir araya getirilmesi yerine, yerleşim alanı boyunca yayılmış çok sayıda küçük ölçekli konut birimine dağıtılması; bu birimlerin kümelenmesi ve aralarında ortak alanlar tasarlanması; açık alanların oyun ve/veya oturma işlevlerine ev sahipliği yapmak üzere özelleştirilmesi ve tefrişlendirilmesi; kamusal ve özel alanların ayrıştırılması ve aralarında kademeli bir geçiş yaratılması amacıyla yarı kamusal ve yarı özel alanların yaratılması bu stratejilerden bazılarıdır. Nüfus yoğunluğu ile yapısal yoğunluk faktörleri ve sosyal etkileşim arasında ise net bir ilişkiye rastlanmamıştır, ancak sosyal etkileşim açısından başarılı bulunan alanlarda birim alana düşen kişi ve bina sayısının daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Tekil mekan ölçeğindeki faktörler ele alındığında ise, analiz edilen tüm faktörlerin KMÇ'nin dış mekan yaşam alanlarındaki sosyal etkileşimi üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu ortaya konmuştur. Görsel bağlantının yüksek olması ve oyun alanlarına yakınlığın, yüksek sosyal etkileşim seviyelerine katkıda bulunduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte, mekansal hiyerarşi sağlanmadıkça ve konut bölgesindeki ortak alanlar çeşitli oyun ve oturma işlevleriyle donatılacak şekilde düzenlenmedikçe; konut yapılarına yakınlığın, daha çok düşük ve orta etkileşim seviyelerine katkıda bulunduğu ortaya konmuştur. Peyzaj düzenlemesi yapılmış ve tefrişlendirilmiş mekanların, doğal mekanlara oranla sosyal etkileşime daha fazla katkı sağladığı ve kullanılan tefrişlerin yüksek kalite düzeyine sahip olmasının bu etkiyi desteklediği belirlenmiştir. Mekanların, oturma birimleri ile, özellikle de kontrol edilebilir oturma birimleriyle donatılması; üst ve/veya yan sınırlayıcılar ile çevrelenmesi de sosyal etkileşime katkı sağlamıştır. Bulgulara göre sosyal işlevlere yönelik tasarlanan mekanlar, oyun oynama, oturma ve toplanma işlevleri için tasarlanan mekanlar da dahil olmak üzere, sosyal etkileşimi desteklemektedir. İşlevsel bağlantıların düşük ve işlevsel çeşitliliğin ise yüksek olmasının sosyal etkileşim seviyelerinin artması için faydalı olduğu belirlenmiştir. Çalışmanın sonuçlarının desteklenmesi için farklı kullanıcı gruplarına, farklı bakım yaklaşımlarına ve/veya farklı bağlamlara odaklanan, farklı yöntemlere dayanan daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Ek olarak, bu çalışmadaki yöntemsel kısıtlamalar sebebiyle kapsam dışı bırakılan, gözlemlenemeyen değişkenlere odaklanan çalışmalarla çalışmanın bulgularının geliştirilmesi mümkündür. Böylece, yaş, cinsiyet, karakter özellikleri vb. kişisel faktörler ya da sosyal bağlar, aile yapısı gibi sosyal çevreye dayalı faktörlere dayanan karşılaştırmalı çalışmalar yoluyla literatüre daha geniş kapsamlı katkılar sunulabilir; aile bakımından yoksun olan ve olmayan çocuklar arasındaki farklar benzer bir karşılaştırmalı çalışma yoluyla ortaya konabilir. Buna rağmen çalışma, hem geleceğin yetişkinleri olarak korunmaya muhtaç çocukların kendilerinin, hem de onların da bir parçası olduğu toplumun bütününün yararına, sağlıklı gelişimi destekleyici yaşam alanlarının üretilmesine katkı sunmak adına önemli bir adım niteliği taşımaktadır.