Metropoliten Alanlarda Planlama - Kentsel Gelişimin Yönetimi İlişkisi Ve Bir İzleme Değerlendirme Model Önerisi

Abstract

Araştırma, kent planlama yaklaşımlarında yaşanan değişimler sonucunda planlama sürecinde, özellikle planın uygulaması sırasında önem kazanan izleme ve değerlendirme aşamalarına odaklanmaktadır. Planın hazırlanması ile başlayan ve bir bütün olarak ele alınması gereken kent planlama sürecinde, planın izlenmesi ve değerlendirilmesi aşamalarının eksikliği ve yetersizliği, planlama-kentsel gelişimin yönetimi ilişkisinin iyi kurulamadığını göstermektedir. Tez çalışmasında, izleme-değerlendirme süreci ile doğrudan ilişkili olan planlama-kentsel gelişimin yönetimi arasındaki ilişkinin güçlendirilip, uygulama sürecinin daha sağlıklı hale getirilmesini sağlamak üzere bir izleme-değerlendirme-geri besleme model önerisinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, kent yönetimi ile planlama sistemi arasındaki ilişki, uygulamada ortaya çıkan sorunların çözümüne yönelik olarak, çeşitli tip ve ölçekteki planların izleme ve değerlendirme aşamaları incelenerek ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Çalışmanın temel problemi, planlama sürecinin iyi işletilememesi ve izleme ve değerlendirme aşamalarına süreç içinde gereken önemin verilmemesi sonucunda planlama-kent yönetimi arasında ortaya çıkan kopukluk olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda, kent planlama sürecini daha etkin ve verimli hale getirmeyi amaçlayan tez çalışmasının ilk bölümünde, temel problem, araştırma soruları, amaç, kapsam ve yöntem ile ilgili bilgi verilmektedir. Tezin ikinci bölümünde, planlama yaklaşımlarının gelişimi ve planlama sürecindeki değişim incelenmekte ve “Planlama-kentsel gelişimin yönetimi ilişkisi içinde izleme ve değerlendirme aşamalarının yeri ve önemi nedir?”, “Geçmişten günümüze, var olan planlama yaklaşımları içinde planlama-kentsel gelişimin yönetimi ilişkisi nasıl değişiklik göstermiştir?” sorularına cevap aranmaktadır. Bu kapsamda, planlama kavramı tanımları tartışılmakta ve dünyada planlama anlayışının gelişimi ve değişimi ele alınmaktadır. Daha sonra planlama anlayışının gelişime paralel olarak, planlama sürecindeki değişim ve bu değişim içinde izleme ve değerlendirme aşamalarının yeri incelenmektedir. Farklı metropoliten alanlarda planlama ve kentsel gelişimin yönetimi ilişkisinin incelendiği 3. bölümde “Gelişmiş ülkelerde planlama-kentsel gelişimin yönetimi ilişkisi içinde izleme ve değerlendirme aşamaları nasıl yapılandırılmıştır?”, “Metropoliten alanlarda planlama süreci içinde izleme ve değerlendirme aşamalarının yeri ve önemi nedir?” araştırma sorularına cevap aranmaktadır. Bu kapsamda, seçilen metropoliten alanların yönetim yapıları ve güncel planları incelenerek planlama süreci içinde izleme ve değerlendirme aşamalarının yeri ve önemi tespit edilmeye çalışılmaktadır. Tez çalışmasının 4. bölümü, “İstanbul Metropoliten Alanı’nda planlama-kentsel gelişimin yönetimi ilişkisi nasıl tanımlanmaktadır ve planlama süreci içinde izleme ve değerlendirme aşamalarının yeri ve önemi nedir?” araştırma sorusuna cevap aramak amacıyla kurgulanmıştır. Bu bölümde ilk olarak Türkiye’de planlama sisteminin gelişimi ve bu gelişime bağlı olarak İstanbul Metropoliten Alanı’nda planlamada izleme ve değerlendirme süreci incelenmektedir. Bu kapsamda, Türkiye’de plan türleri ve plan kavramları araştırılmakta ve planlamayı yönlendiren kurum ve kuruluşların planlama istemi içindeki yeri ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Daha sonra aynı çerçevede, İstanbul Metropoliten Alanı’nda planlama sistemi içinde var olan temel planlarda izleme ve değerlendirme süreci incelenmektedir. Tez çalışması kapsamında, “Planlama sistemi içinde etkin izleme ve değerlendirme aşamaları olması, uygulamada ortaya çıkan sorunların azalmasını ve planlama-kent yönetimi arasındaki ilişkinin güçlenmesini sağlayacaktır” hipotezini kanıtlamak için araştırma soruları belirlenmiştir. Temel araştırma sorularını cevaplamak ve tezin 3. ve 4. bölümünde yapılan araştırmaları desteklemek üzere Berlin ve İstanbul Metropoliten Alanlarında çalışmalar yapılmıştır. Kapsamlı bir literatür araştırması sonrasında, Berlin ve İstanbul Metropoliten Alanlarında, planlama süreci içinde yer alan kişilerle yüzyüze yapılmıştır. Araştırmada, Berlin ve İstanbul planlama sistemi içinde izleme ve değerlendirme aşamalarının yeri ve önemi ortaya konulup, etkin bir izleme ve değerlendirmenin uygulama içinde nasıl yer aldığına ve ne gibi sorunlarla karşılaşıldığına cevap aranmaktadır. Tez çalışması sonucunda elde edilen bulgulara dayanarak, İstanbul planlama sistemi için genel bir izleme - değerlendirme model önerisi yapılmıştır. Modelin oluşturulmasında tez çalışmasının özgün araştırma kısmında yer alan yüz yüze görüşme soruları temel alınmaktadır. Sonuç olarak, günümüzde benimsenen esnek planlama anlayışı sonucunda uygulamada ortaya çıkan sorunlar, planlama sürecinin iyi işletilememesi ve izleme ve değerlendirme aşamalarının süreç içinde etkin ve verimli bir şekilde yer almaması ile açıklanabilir. Gün geçtikçe artan akademik çalışmalara rağmen, özellikle ülkemizde planlama süreci ve izleme ve değerlendirme aşamaları ile ilgili kavramsal altyapı yeterince oluşturulamamıştır. Araştırma bu yönüyle, planlama sürecinin, planlama yaklaşımlarına bağlı olarak gösterdiği değişimin eleştirel bir bakış açısıyla analizini yapmakta ve planlama sistemi ile kentsel gelişimin yönetimi ilişkisini kuvvetlendirmek amacı ile planlama sürecinde izleme ve değerlendirme aşamalarının önemini ortaya koymaya çalışmaktadır. Çalışma alanı olarak, planlama sürecinin işletilmesi ile ilgili yeterli kavramsal çalışma olmadığı ve planlamada izleme ve değerlendirme sürecini içeren hiçbir akademik çalışmanın bulunmadığı göze alınarak İstanbul Metropoliten Alanı seçilmiştir. Bir bütün olarak düşünülmesi gereken planlama sisteminin ancak planlama sürecinin iyi işletilmesi ile başarılı olabilir. Bu sebeple çalışmada, farklı yönetim birimlerinde hazırlanan çeşitli planların uygulama süreçlerinin etkin ve verimli işletilebilmesi amacıyla, izleme ve değerlendirme aşamalarını geliştirmeye yönelik çözümler araştırılmaktadır.

This research focuses on monitoring and evaluation phases of the planning process, which following the recent changes in the field have gained significant importance in the execution phase of planning. The lack of monitoring and evaluation in the planning process, which starts with the initial preparation of the plan and must be considered as a whole, indicates that the relation between planning and the management of urban development is not structured well. The study aims to put forth a model on monitoring-evaluation-feedback by analysing existing relations in between plans of various scales. The main aim of this model is to strengthen the relation between planning and the management urban development and in doing so, improve the quality of the plan execution phase. The main problematic of the study is the disruption between urban planning and the management of urban development, caused by the lack of proper implementation of monitoring and evaluation in the planning process. In this context, the first part of the study covers information about the main study problem, research questions, aim, scope and method. In the second part the change in planning paradigms and the planning process is scrutinized in regard to the questions below:  What is the place of monitoring and evaluation in the planning process?  How has the importance of monitoring and evaluation changed in the planning paradigms of the past until today? In this scope the planning paradigms are reviewed one by one with regard to the change in the general planning discipline. The study is further deepened with the research on the changes in plan execution practices in regard to the changes in planning theory in general. Then another layer of research is added vis-a-vis monitoring and evaluation. In the third part the relation between monitoring and evaluation and the management of urban development is inspected with regard to the questions below:  How is monitoring and evaluation structured in relation to management of urban development of developed countries?  What is the importance of monitoring and evaluation in the planning process of various Metropolitan areas? In this regard, the urban management systems, planning structures and the current plans of different Metropolitan Areas are scrutinized and the relative prominence of monitoring and evaluation in each different system is noted. In the fourth part of the Thesis Study “How is the relation between planning and the management of urban development structured in Istanbul Metropolitan Area?” the main research question is answered. This section includes the historical development of the planning system in Turkey and relatively how the monitoring and evaluation process in Istanbul Metropolitan Area has been organized. In doing so, plan typology in Turkey, planning theories, the plans and the political structures that put together those plans are inspected. Then the prominence of monitoring and evaluation in each plan in the İstanbul Metropolitan Area is scrutinized separately. The main hypothesis is defined as: “The existence of effective monitoring and evaluation processes in the planning system is a main driver to strengthen the relations between planning and the management of urban development, leading to decrease the problems in plan execution”. To test the hypothesis research questions were put forward then researched in the third and fourth section of the thesis. Furthermore in the fifth section the findings will be tested in more detail in Berlin and Istanbul metropolitan areas. Following a wide literature review, face-to-face interviews were conducted in these cities. The interviews aim to put forth the importance given to monitoring and evaluation in the planning processes and how it is implemented. Finally, the current plan execution problems of the flexible modern planning paradigm that is widely accepted in the modern paradigm can be rooted back to the lack of or the immature use of proper monitoring and evaluation processes in the planning systems. Despite the growing number of academic researchers in the field, the conceptual background on the monitoring and evaluation process in the planning system has still not matured in Turkey. This study provides a critical viewpoint on the changes that occur in the planning systems in relation to the changes in planning paradigms and puts forward the current state of monitoring and evaluation, aiming to provide insight into strengthening the relation between planning and the management of urban development. The scope of the study has been set as Istanbul metropolitan area, due to the insufficient number of conceptual background research and inexistent prior local academic research on the field of monitoring and evaluation. The planning process must be considered as a whole. Therefore the study model aims to provide solutions to the integration problems of different plans, prepared by different planning institutions in order to increase the efficiency of the integrity of the planning process by way of improving the monitoring and evaluation phases of planning.