Mimarlıkta "etki"ye "mem" kavramı üzerinden epidemiyolojik bakış

Abstract

Tarih boyunca görsel ve yazınsal sayısız üretimden oluşan mimarlık ortamı, yeni yapılacak üretimler için de düşünsel bir zemin oluşturmuştur. Mevcut ortamla ve önceki üretimlerle ilişkilenme şekilleri ve bu duruma yaklaşımlar, her dönemin yaratıcılık ve üretim anlayışına göre çeşitlilik göstermekle birlikte, özellikle modernizmle beraber yerini istenmeyen ve açığa çıkma ihtimali endişe yaratan etkiye bırakmıştır. Yaratıcılığın ve özgünlüğün ön planda olduğu bir disiplin olan mimarlıkta, özellikle yoğun bir bilgi sağanağı altında kaldığımız günümüzde, inşa edilen yapılar, projeler, yazılanlar ve konuşulanların sürekli dolaşımda olmasıyla oluşturdukları etkinin kaçınılmazlığı ve bu durumun kabul görmesinin zorluğunun yarattığı ikircikli durum tez çalışmasının çıkış noktasını oluşturmaktadır. Tez çalışmasının amacı, mesafelenilen bir durum olmak yerine, fikirlerin yayılım gücünü olağan kabul ederek, mimarlık ortamındaki yansımalarının izinin sürülmesidir. Çalışma öncelikle tarihsel perspektifte bireyler arası aktarımların farklı şekillerini inceleyerek, taklit ve etki kavramlarını bu bağlamda tartışmakta, ardından etki olgusunun doğasını kavramak üzere bilişsel süreçler ve kültür çalışmaları aracılığıyla disiplin dışı yaklaşımlara başvurarak, tezin kurgusunun oluşturulmasında getirdikleri farklı bakış açılarından yararlanmaktadır. Bu yaklaşımlar doğrultusunda, kültürü inceleyen ve fikirler, şarkılar, sloganlar, giysi modaları ve yapım yöntemleri gibi zihinden zihine aktarılan ögelere "mem" adını vererek, "mem"lerin eşlenmesiyle kültürel iletimin gerçekleştiği fikrine dayanan memetik kuram, etkiyi oluşturan aktarım mekanizmalarını anlamlandırmak üzere ele alınmaktadır. Memetik kuramdan ödünç alınan "mem" kavramı, zihinden zihine eşlenerek etkinin oluşumunu sağlayan birimler olarak değerlendirilmekte, mimarlıkta etkiyi incelemek için kavramsal bir araç olarak kullanılmaktadır. Yalnızca zihinlerde değil, iletişim ortamlarının kendisinde de bulunan "mem"lerin, bu ortamlardan beslenen mimarlık aktörlerinin zihinlerine eşlenmesi fikri, mimarlık medyasının üretimleri yönlendirme ve etki alanı oluşturmadaki etkin rolüne işaret ederken aynı zamanda mimarlık medyası, yapılan yeni üretimlerin mevcut ortama katıldığı ve etki alanlarının okunması için zemin sağlayan bir "mem havuzu" olarak değerlendirilmektedir. Literatür araştırmalarından elde edilen kavramsal çerçeve doğrultusunda tez çalışmasında, mimarlık medyasında dolaşımda olan ve "mem" olarak belirlenen bazı kavramların etki alanlarını okumaya çalışmak ve bu doğrultuda bir okuma yöntemi geliştirmek amaçlanmıştır. Bu bağlamda etkinin bulanıklaşan, tespiti ve takibi zor olan doğası göz önünde bulundurularak, etki alanlarının incelenmesi için izlenebilir bir zemin sağlaması açısından, yazınsal mimarlık ortamı ve bu ortam aracılığıyla aktarılan kavramlar ele alınmaktadır. Bir bulaşma ya da enfeksiyon olarak da değerlendirilen "mem" yayılımını incelemede, tıpta hastalıkların belirli bir popülasyon içindeki görülme sıklığı, dağılımı ve hastalık oluşumunu etkileyen faktörleri araştıran "epidemiyoloji"yle analoji kurularak, belirlenen kavramlara dair üç dergi üzerinden bir tür epidemiyolojik inceleme yapılmakta, bir başka deyişle epidemiyolojik inceleme aracılığıyla, sayısal verilerin görselleştirilmesi sayesinde "mem"lerin yayılımı ve etki alanlarını görünür kılmak üzere bir okuma yöntemi geliştirilmektedir.