SMED ortamında çalışan maruziyetlerinin azaltılmasına yönelik bütünleşik bir metodoloji önerisi

Abstract

Tek parça akışı (JIT), Kanban ve SMED üretim sistemlerinde kısa hazırlık faaliyeti süreleri için uygulanmaktadır ve esnek endüstriyel üretim sistemleri oluşmaktadır. Hazırlık faaliyeti süresi, önceki partideki hazırlık faaliyetlerinin ürününden ardışık hazırlık faaliyetlerinin ürünün üretimine kadar olan üretim süresidir. Her parti veya sipariş üretim süreçleri hazırlık faaliyetleri gerektirmektedir. İçsel hazırlık faaliyetleri makine durduğu zaman gerçekleştirilebilen hazırlık işlerini içermektedir. SMED, içsel hazırlık faaliyetlerini azaltmayı ve temin süresindeki iyileştirme ile üretim hızını artırmayı amaçlamaktadır. Dışsal hazırlık faaliyetleri makine çalışırken gerçekleştirilebilen hazırlık işlerini içermektedir. SMED, 1950'li yıllardan günümüze kadar uygulanan içsel hazırlık faaliyetlerini dışsal hazırlık faaliyetlerine dönüştüren, hazırlık faaliyetlerini basitleştiren, geliştiren ve hazırlık faaliyetlerini ortadan kaldıran bir metodolojidir. Hazırlık faaliyetlerinin süresi geleceğin teknolojilerinden robotik üretim sistemleri için kilit faktördür. Katma değeri olmayan hazırlık faaliyetlerini azaltmak yetkin hazırlık işlerini gerçekleştiren çalışanı, verimli tesis yerleşimini ve makine kullanım oranını artırmaktadır. Böylece, endüstriyel üretim sistemi iyi bir düzene sahip olmaktadır ve daha az endüstriyel kaza meydana gelmektedir. Bu tez çalışmasının araştırma konusu, SMED metodolojisi ile hazırlık faaliyetlerinin ergonomik ve bulanık ortamda incelenmesinin tartışılarak uygulanmasıdır. Literatür taraması, SMED yöntemini ve ergonomik risk değerlendirmesini içermektedir. İncelenen makaleler, amaçlarına, SMED yöntemini içermesine, SMED uygulamasını içermesine ve hazırlık faaliyetlerinin optimizasyonunu kapsamlı bir şekilde incelemesine göre sınıflandırılmıştır. SMED yönteminin başarılı bir şekilde uygulanması endüstriyel üretim sistemlerinin üretkenliğine, esnekliğine ve rekabetine katkıda bulunmaktadır. Geleneksel SMED metodolojisinde olduğu gibi, insan faktörünü göz ardı ederek sadece hazırlık faaliyetlerine odaklanmak, işle ilgili kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarında artışa, sürekli iyileştirmelerin olmamasına, ürün çeşitliliğinde esneklik kaybına ve verim düşüklüğüne neden olmaktadır. Çalışan memnuniyeti ile örgütsel performans arasında birbiriyle iç içe geçmiş ilişki vardır. Başka bir deyişle, çalışan gereksinimleri ve sağlık faktörleri SMED yönteminin başarısını doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle, geleneksel SMED'i sürdürülebilirlik ve daha iyi performans için çalışan gereksinimlerine göre dönüştürmek yeni bir alandır. Çalışanların refahı ve ayrıca kuruluşun genel performansını optimize eden bir çalışma ortamı yaratmak için ergonomi alanı çalışmaya katkı sağlamaktadır. Hazırlık faaliyetlerinden sorumlu çalışanlar risk faktörleri nedeniyle bir veya daha fazla riskin ortaya çıkmasıyla karşı karşıya kalmaktadır. Çalışanların maruz kaldığı işe bağlı kas-iskelet hastalıkları çeşitli ergonomik risk faktörlerinden (fiziksel iş yükü, organizasyon ile ilgili, psikolojik ve sosyal-bilişsel faktörler, çevresel faktörler) meydana gelmektedir. Çalışanlar, hazırlık faaliyetlerini gerçekleştirirken farklı düzeyde ve seviyelerde farklı özelliklere sahip maruziyet yaşamaktadır. Her bir hazırlık faaliyetinin ergonomik risk faktörleri açısından değerlendirilmesinin, çalışan gereksinimleri için sistematik olarak çözülmesi gereken ayrı ve özgün bir sorun olduğu ortaya çıkmaktadır. Hazırlık faaliyetlerinden sorumlu çalışanlar hazırlık faaliyetlerinde yer alsalar da iyileştirmeler çoğunlukla çalışanların görüşleri ve motivasyonu göz ardı edilerek gerçekleştirilmektedir. Geleneksel SMED yönteminde, hazırlık faaliyetlerinin basitleştirilmesi ve iyileştirilmesi çoğunlukla makinelere dayalı iyileştirmelerle gerçekleşmektedir. Organize işyeri, çalışanlar için operasyonları kolaylaştırdığı için SMED yöntemi ile ergonomi ve güvenlik konularının dikkate alınması gerekmektedir. Çalışanların dikkate alındığı SMED yöntemi farklı endüstrilerde başarıyla entegre edilmektedir. Araştırmacılar, risk faktörlerini belirlemek ve farklı risk faktörlerini içeren faaliyetleri değerlendirmek ve önem sırasına göre sıralamak için bazı nicel ve nitel yöntemler geliştirmiştir. Çalışanları rahatsızlık, hastalık, iş kazaları ve risklere karşı maruziyetlerini önlemek, kontrol altına almak, azaltmak veya ortadan kaldırmak için tasarlanan bu risk değerlendirme yöntemleri, iş sağlığı ve güvenliği alanındaki kuruluşlar için yıllardır incelenen önemli bir konu olmuştur. Ancak bu yöntemler risk faktörünü tüm yönleriyle değerlendirirken sınırlı kalmaktadır. Yukarıda bahsedilen husus dikkate alındığında tüm risk faktörlerinin değerlendirilmesi ve SMED metodolojisi ile entegre edilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Çok kriterli karar verme yöntemleri, çeşitli yönlere ve sektörlere odaklanan, sorunların nedenlerini ve özelliklerini de bulma özelliğine sahiptir. Hazırlık faaliyetleri gerçekleşirken ergonomik riske maruz kalma seviyeleri düzgün olmayan postür, teknik faktörler, iş ile ilgili faktörler, çalışan özellikleri, fiziksel ve zihinsel yorgunluk gibi risk faktörlerine göre değişmektedir. Örneğin, bir hazırlık faaliyeti güvenlik ile ilgili faktör için katastrofik düzeyde risk içerirken, başka bir görev çalışanın özelliklerinden kaynaklanan riskli durumları içermektedir. Sonuç olarak bir yöntem, hazırlık faaliyetlerinde karşılaşılan belirli risk faktörleriyle ilgili olarak hazırlık faaliyetleri için sıralamalar sunmalıdır. Ergonomik risk faktörlerinin geniş hiyerarşisi, hazırlık faaliyetleri gerçekleşirken oluşabilecek iş ile ilgili kas ve iskelet hastalıklarında risklerin azaltıldığı ve ergonomik risk değerlendirme yöntemleri ile ortadan kaldırıldığı ergonomik risk faktörlerinin geniş bir şekilde tanımlanmasını sağlamaktadır. Geleneksel ergonomik risk değerlendirme yöntemleri tüm girdi değişkenlerini aynı ağırlıkta ele almaktadır. Bununla birlikte, girdi değişkenlerinin vücut üzerindeki biyomekanik, anatomik ve fizyolojik etkileri, çalışanın bireysel özelliklerinin yanı sıra düzgün olmayan postür, kötü çevre koşulları, uygun olmayan çalışma güvenliği, yüksek fiziksel ve zihinsel yorgunluk gibi durumlara uzun süre maruz kalınması durumunda farklılık göstermektedir. Örneğin hem boyun hem de dirseğin eğilmesinde düzgün olmayan pozisyon vücut üzerinde farklı etkiler göstermektedir. Boyun bükülme riskinin dirsek bükülme riskinden daha tehlikeli olabileceği geleneksel yöntemlerde göz ardı edilmektedir. Çalışan özellikleri ile ilişkili etkiler vücut üzerinde değişmektedir, bunun nedeni ise risklerin bireylerde dağılımı farklı olmaktadır. Çalışma ortamı değerlendirilirken uygun olmayan çalışma ortamı koşullarında risk faktörleri arasında farklılaşma meydana gelmektedir. Ergonomik risk değerlendirme yöntemleri bir dizi farklı risk faktörüne odaklanmada sınırlı kalmaktadır. Hazırlık faaliyetlerinde farklı ve birbiriyle çelişen ergonomik risk kriterleri bulunmaktadır. Bu koşullarda değerlendirme ve öncelik faaliyetleri yöneylem araştırmasının bir dalı olan çok kriterli karar verme yaklaşımı ve karmaşık problemler üzerinde sistematik bir karar verme prosedürü ile gerçekleştirilmektedir. Tez, içsel ve dışsal hazırlık faaliyetlerinde sıralamayı SMED ortamında çok kriterli karar verme problemi ile inceleyerek, ergonomik risk değerlendirme ile de ilgili alana katkı sağlayarak özgünlük sunmaktadır. Bu çalışma, ergonomik konuları içeren bütünsel bir SMED metodolojisi sunmaktadır. Geleneksel SMED'in ilk üç adımı uygulanmıştır. Bazı hazırlık faaliyetleri için ciddi düzeyde ergonomik risk tespit edilmesi durumunda, hazırlık faaliyetlerinin kısa sürede etkin bir yöntem ile yeniden planlanması önerilmiştir. Bu tez çalışması yeni bir çok kriterli karar verme tekniğini SMED metodolojisine entegre eden mevcut çalışmaları ilgili literatürden farklılaştırmıştır, böylece metodoloji mevcut SMED faaliyetlerine ek olarak ergonomik risk faktörlerine göre hazırlık faaliyetlerini değerlendirmiştir. Metodoloji aralık değerli pisagor bulanık analitik hiyerarşi sürecini (IVPF-AHS) aralık değerli pisagor bulanık ideal çözüme benzerlik yoluyla tercih sıralama ile (IVPF-TOPSIS), pisagor bulanık kümeler altında yeni bir çok kriterli karar verme tekniği olarak birleştirmiştir. Ergonomik risk kriterlerinin sayısı artırılarak daha kapsamlı ve hassas bir risk değerlendirme modeli ortaya çıkarılmıştır.