Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Mimaride ‘modern’ Kimlik Arayışı: Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası Örneği

Abstract

Türkiye, Cumhuriyet rejimiyle kurulan bir ulus-devlettir. Batı dünyasındaki ulus-devlet benzerlerinin aksine, toplumsal bir devrimin değil, yönetim erkinin eseridir. Dolayısıyla, o dönemdeki ‘çağdaşlaşma’, toplumsal düzeyde uygulanmış, erke ait siyasal bir harekettir. Türkiye topraklarının ve vatandaşlarının, Batılı dünyanın modern kimliğine göre yeniden yapılandırılması amaçlanmıştır. Ardında ekonomik ve sosyal gelişme barındıran modernleşme, aslında toplum yaşantısının mekansal bir alt-üst oluş sürecidir. Devlet, modernleşme ve sanayileşmeyi ortak paydada toplamış ve bu amaçla, Sümerbank başta olmak üzere çeşitli kamu işletmeleri kurmuştur. Devlet eliyle kurulan her fabrika, sadece bir sanayi tesisi işlevi görmemiş, çağdaşlaşma hedefini uygulayacak mekanlara dönüşmüştür. Bunun bir örneği olan, Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası, Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından kurulmuş ilk fabrikadır. Rusya’dan alınan krediyle ve Ruslar tarafından inşa edilmiştir. Modern düşüncenin kapsadığı evrensel değerler, tasarımından inşasına ve kullanımına kadar etkin olmuştur. Dolayısıyla tesis, sanayileşme hareketiyle yola koyulan Cumhuriyet modernleşmesinin hedeflediği kimliğin mimari bir yansımasıdır. Bu çalışma kapsamında, kuramsal olarak kimlik kavramı ile mekan ve yer deneyimi incelemesinin ardından, Cumhuriyet in ilk yıllarına ait modernleşme hareketinin tarihsel bir değerlendirmesi yapılarak, dönemin mimaride modern kimlik arayışı, Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası ve Lojmanları üzerinden açıklanacaktır

The re-formation of Turkey and its natives by republican regime in 1920s is aimed in line of the western modern identity. For the sake of this modernisation, a series of revolutions was assembled in the whole country. Modernisation, which embodies social and economic developments, is also a process of a space-based chaos of the society. The authority integrated modernisation and industrialisation and established various state-based organisations for this aim, as Sümerbank. Every factory, anchored to the state, was not only an industrial institution, but also showed a conceptual transformation of space in modern understanding. As an example, Sümerbank Kayseri Cotton Factory is the first factory established by Turkish Republic. It is constructed by Russian funds and labourers. In this factory, the universal values idealised by the modern thought were used both in construction process and management. In this respect, it had been a reflection of architectural identity proposed by Turkish Republican modernisation by the help of industrial developments. In this study first, a theoretical investigation of the concept of identity in association with the space-place experience and historical evaluation of the modern movements in the first years of the Turkish Republic will be made. Afterwards, throughout the case study of Sümerbank Kayseri Cotton Factory and its residences, the architectural modern identity understanding of the era will be discussed.