Üsküp şehrinde modernizm ve kültürel kimlik Üsküp hükümet binası örneği

Abstract

Balkanların en önemli kentlerinden biri ve Makedonya'nın başkenti olan Üsküp, kuruluşu yüzyıllar öncesine dayanan çok çeşitli etnik gruplara ve köklü imparatorluklara ev sahipliği yapmış bir şehir olarak günümüzde de bölgesindeki önemini korumaktadır. Kent, boyunduruğu altına girdiği devletlerin etkileriyle bir çok alanda gelişmiş ve değişmiştir. Ekonomik, kültürel, politik ve mimari gibi alanlarda geçirdiği bu değişimlerin izlerini bünyesinde barındıran şehrin morfolojisi, 1963 yılında yaşanan yıkıcı depremin ardından, modern yapıların kente inşa edilmesiyle yeni bir görünüm kazanmıştır. 26 Temmuz 1963 tarihinde meydana gelen depremin ardından, Üsküp şehrinin yüzde 80'lik bölümü ortadan kalkarken, o dönem 'müttefiksiz' bir politika izleyen Sosyalist Yugoslavya hükümeti kentin yeniden inşası için dünya ülkelerinin yanı sıra Birleşmiş Milletler'in (BM) hatırı sayılır yardımlarıyla harekete geçmiştir. Şehrin neredeyse tamamını yok eden bu felaket sonrasında 'tabula rasa' halini alan Üsküp, aldığı uluslararası yardımlarla bir dayanışma ve birlik kenti haline gelmiş, dünyanın çeşitli yerlerinden gelen şehir plancıları ve mimarlar tarafından yeniden tasarlanmıştır. Roma, Bizans, Osmanlı İmparatorluğu, Sırp Krallığı gibi farklı kültürlere ev sahipliği yapan kent, bu devletlerin kültürel miraslarını da bünyesinde barındırıyordu. Bu araştırma kapsamında ele alınan dönemde Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin (YSFC) Makedonya bölgesi başkenti olan Üsküp'ün, köklü kültürel tarihine sosyalist hükümetin izleri de eklenmiştir. Şehrin büyük bir bölümünün hasar görmesiyle sonuçlanan deprem sebebiyle kentin tarihsel dokusunun yanı sıra inşa edilen modern yapıların çoğu harabe halini almıştı. Kentin tarihinde bir kırılma noktası olduğu belirtilebilecek olan 1963 depremi itibariyle, Üsküp bir 'dünya kenti' haline getirilmeye çalışılmış, yeniden inşa edilmiş ve planlanmıştır. Müttefiksiz Yugoslavya'nın politikasını da temsil etmesi hedeflenen bu yaklaşım doğrultusunda Üsküp kentinin modernizmin yanı sıra dayanışma, destek ve birlik kentine dönüşümünün hedeflendiği söylenebilir. Kentin modernizm serüvenine damgasını vuran Kenzo Tange'nin kent merkezi planının ardından ise şehre çok sayıda modern üslupta yapı inşa edilmiştir. Üsküp, dayanışma kenti halini almasının yanı sıra modern ve çağdaş bir başkent olma yolunda da ilerlemeye başlamıştır. Ancak bu modernleşme yolculuğu 1991 yılı itibariyle kesintiye uğramıştır. 1991'de YSFC'nin dağılmasının ardından kurulan Eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya, 'Üsküp 2014' adlı projeyle kenti yeni ve alışılmışın dışında bir değişimle karşı karşıya bırakmıştır. Bu proje kentin 'antikleştirilmesi' esas alınarak hayata geçirilmiştir.