6 Şubat 2023 Kahramanmaraş deprem serisini başlatan olay: Mw 7.0 Narlı Depremi ve yüzey deformasyonu

Abstract

İnsanlığın, doğa karşısındaki konumu, yaşama dünyasının koşullarından bağımsız olduğunda, yani üzerinde yaşadığı gezegeni daha iyi anlayabilmesinin en önemli araçlarından biri olan, doğa bilimleri ile ilişkisi kopuk olduğunda yaşam kalitesi ve güvenliği derinden etkilenir. Kıt'asal kabukta gerçekleşen depremler yaşam alanları üzerinde yıkıcı etkiye sahip, doğa olayları olarak kabul edilseler dahi; esasen, gezegenimizin canlılığı, doğal kaynakları ve doğrudan insan yaşamı üzerindeki yapıcı unsurların başında yer alır. Doğal bir jeoloji laboratuvarı olarak görülen fakat doğa karşısındaki konumumuzu belirlemekte zorlandığımız ülkemiz; 6 Şubat 2023 Pazartesi günü 50.000'den fazla yurttaşımızın ölümü ve milyarlarca ABD doları tutarında ekonomik kayba yol açan bir seri depremle sarsılmıştır. Bu depremler; Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya, Gaziantep, Adana illeri başta olmak üzere 11 ilimizi şiddetli etkilemiş, Doğu Anadolu, Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinden pek çok ilde hissedilmiştir. Bu depremlerin ilki olan Mw 7.0 Narlı Depremi, saat 04.17'de Narlı Fayı (NF)'nda meydana gelmiş ve güneyden kuzeye doğru devam eden yırtılma farklı fay sistemlerinde büyük depremler zincirini başlatmıştır. Narlı Fayı yüzey yırtılması kuzeyde Doğu Anadolu Fayı (DAF)'nda iki yönlü yeni bir kırılmaya ve bu depremlerin en büyüğü olan 6 Şubat Mw 7.8 Pazarcık Depremi'ne neden olmuştur. Pazarcık Depremi'nden 9 saat sonra Mw 7.6 Ekinözü Depremi gerçekleşmiş ve tüm bu olaylar Anadolu Bloğu, Arap Levhası ve Adana-Kilikya-Hatay Havzası'nın sınır yapılarının birleştiği karmaşık bir tektonik sistemde yaklaşık 450 km'lik yüzey yırtılmasına yol açmıştır. Bu tezde, "çok segmentli" 6 Şubat depremlerinin başlangıç mekanizmasını daha iyi anlayabilmek için Narlı Fayı boyunca gelişen yüzey deformasyonu ve bir makaslama zonunun gelişen tüm yapıları (rn1, R2, P1, P2, Y kırıkları) belgelenmektedir. Belgelenen bu yapılar, saha gözlemlerinde kırık hattının genel yönelimi, geometrisini ve deformasyon zonunun genişlediği alanları el tipi GPS alıcısı ile işaretlenerek, yönlü-konumlu fotoğraflarını ve kırık boyunca atım, çelik metre kullanılarak yer değiştirme ölçümlerini kapsar. Buna ek olarak, NF'nin kırık haritasının üretilmesi ve atım ölçümü için, uzunlukları 1,5 km ile 4 km, genişlikleri 0.7–1 km arasında değişen toplam 19 adet poligonda üç farklı İHA ile Hareketten Yapı (Structure from Motion) tekniğine uygun sistematik olarak 14.986 adet yüksek çözünürlüklü hava fotoğrafından ortofoto ve Sayısal Yükseklik Modelleri (SYM) hazırlanmıştır. Bu tezde yapılan analizler sonunda toplam uzunluğu 24 km olan NF'nin yan kolları ile birlikte yüzeyde oluşturdukları toplam deformasyonun 40 km olduğu sonucuna varılmıştır. Yer piksel çözünürlükleri 3-7 cm arasında değişen ortofotolar ve SYM'ler yardımı ile birbirinden 8 km'lik bir "boşluk" ile ayrılan 14 km uzunluğundaki güney ve 10 km uzunluğundaki kuzey parçaları olmak üzere iki set yüzey kırığı haritalanmıştır. Bu görüntüler üzerinde sahada gerçekleştirilen 21 atım ölçümüne ek 361 adet yeni ötelenme lokasyonu işaretlenmiştir. 361 adet sol yanal ötelenmenin; 315'i güney, 46'sı ise kuzey kesimindedir. Güney kesimde maksimum sol yanal ötelenme miktarı; bu tezde nasıl hesaplandığı detaylandırılan, lokasyon 88'de bir stabilize yolda 334±10 cm olarak ölçülmüştür. Hesaplama yapılan tüm lokasyonların konum ötelenme miktarı gibi bilgilerinin yer aldığı çizelge yine bu tezde verilmiştir. Doğu Anadolu Makaslama Zonu (DAMZ)'nin ana üyelerinden biri olan DAF ile NF'nin birleştiği kama şekilli 6 km2' lik bir alanda uzunlukları 10 m'den 250 m'ye değişen, KG, DB, KD-GB, KB-GD uzanımlı kinematikleri birbirinden farklı kırıklar haritalanmıştır. İki farklı sisteme ait fayların kesiştiği kama şekilli bu alanda; toplam deformasyonun, Prandtl Hücre Modeli'ne benzer çok sayıda farklı kinematik ve farklı doğrultularda kırıklar boyunca dağıldığı bu çalışmada görülmüştür. Buna ek olarak bölgede yapılan detaylı çalışmalar sonucunda, DAF ve NF aynı makaslama zonunun, farklı yapıları (birincil ve ikincil kırıkları) oldukları şeklinde yorumlanmıştır. Konumu K10°D ile K35°D arasında değişen Narlı Fayı'nda meydana gelen yüzey kırığının büyük bir kısmı Aksu Çayı Havzası'nda yer alır. Ceyhan Nehri'nin önemli kollarından birini oluşturan Aksu Çayı'nın, Gaziantep, Adıyaman ve Kahramanmaraş illerinin kesişim noktasında, başka bir deyişle "Kahramanmaraş Üçlü Eklemi" içerisinde yer almakta olan karstlaşmaya elverişli tektonik kontrollü bir havzaya sahip olduğu bilinmektedir. Bu özelliklere sahip bölgelerde deprem gibi ani yer değiştirmeler sonucunda tetiklenmiş obruklar dünyanın birçok yerinde gözlemlenmiştir. Bunlardan birine örnek olarak NF yüzey kırığının güney kesimi bu tezde incelenmiştir. NF'nin güneyde sonlandığı yer olan Eğlen Köyü ve yakın çevresinde 14 adet farklı boyutlarda, yer yer iç içe geçmiş dairesel/elipsoidal ikincil kırıklar tespit edilmiştir ve ilgili bölümde bu obruklara ait bilgiler sunulmuştur. Bu ikincil kırıkların çaplarının en küçük olanları 42-44 m ile en büyük olanları 171-180 m aralığındadır. Tek başına bir tane dairesel yapı çok sayıda insanın yaşadığı bir köye ciddi hasarlar verebilecek boyutlardadır. Bu ikincil kırıklar, başlangıçta bölgede geniş yayılım sunan Eosen yaşlı kireçtaşları göz önüne alındığında tetiklenmiş obruk olarak değerlendirilmiştir. Daha sonra Ağustos 2015 – Şubat 2023 tarihleri arasındaki Sentinel-1 radar verilerinin zaman serilerinden radar bakış yönündeki deformasyon hızları hesaplanmıştır oluşturulmuştur. SBAS analizlerine göre Narlı Fayı yüzey kırığının sönümlendiği Eğlen köyü ve güneyinde Narlı Ovası boyunca sistematik düşey yönlü deformasyon gözlendiği sonucuna ulaşılmıştır. Tektonik aktivitenin yoğun gözlendiği bir konumda yer alan ülkemizin aktif faylarının, yüzey kırıklarının yerlerinin iyi belirlenmesi ve bunlara ek olarak deprem sırası ve sonrası tetiklenecek diğer yapıların vereceği hasarların da göz önünde bulundurulması bu tezde önerilmektedir.