Uzaktan eğitimde sürdürülebilirlik analizi: Çok-paydaşlı çok-kriterli bulanık karar verme yaklaşımı

Abstract

Uzaktan eğitimin dinamik ve sürekli gelişen yapısı göz önüne alındığında, yükseköğretim kurumları, eğitim kalitesini koruma ve sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşma konusunda kritik bir öneme sahiptir. Bu hedeflere ulaşabilmek için, paydaşların farklı görüşlerini dikkate almak, doğru paydaşları belirlemek ve hedefleri açık bir şekilde tanımlamak gereklidir. Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemleri, paydaş katılımını artırarak belirsizlikleri yönetmeye ve etkin çözümler geliştirmeye olanak sağlamaktadır. Özellikle bulanık sayılarla yapılan analizler, paydaşların farklı ihtiyaç ve beklentilerindeki belirsizlikleri dikkate alarak daha doğru ve güvenilir sonuçlar elde edilmesine katkı sağlamaktadır. Bu bağlamda, uzaktan eğitimde sürdürülebilirliği sağlamak için bulanık ÇKKV yöntemlerini kullanmak önemli avantajlar sunmaktadır. Bu tez çalışmasında, uzaktan eğitim sürdürülebilirliğini çok-paydaşlı ve çok-kriterli bir bakış açısıyla ele almak amacıyla bulanık ÇKKV teknikleri ile sistematik bir çerçeve önerilmektedir. İlk ÇKKV yaklaşımında, sürdürülebilir uzaktan eğitim tasarımına yönelik öğrenci ihtiyaçları ve bu ihtiyaçların karşılanabilmesi için gerekli tasarım gereklilikleri analiz edilmiştir. Bu amaçla, küresel bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ile entegre edilen küresel bulanık Kalite Fonksiyon Göçerimi (KFG) metodolojisi, uzaktan eğitim tasarım sürecini analiz etmek üzere ilk kez uygulanmıştır. Bu yaklaşım, öğrencilerin beklentileri ile eğitim yöneticilerinin stratejik hedefleri arasında uyum sağlayarak, uzaktan eğitim sistemlerinin sürdürülebilirliğini artırmayı hedeflemiştir. Sonuçlar, öğrencilerin etkileşim ve iletişim ihtiyaçlarının karşılanmasının, ders geçmişine erişim ve izleme imkanının sağlanmasının öncelikli gereksinimler arasında yer aldığını ortaya koymuştur. Tasarım gereklilikleri olarak ise, teknolojik altyapının uygunluğu, yazılımın ders gereksinimlerini karşılaması, nitelikli personel desteği ve interaktif ders materyallerinin öncelikli olarak belirlenmiştir. İkinci ÇKKV yaklaşımında, resim bulanık MACTOR (Matrix of Alliances and Conflicts: Tactics, Objectives, and Recommendations) yöntemi kullanılarak video konferans yazılımı seçimi sürecinde farklı paydaşların hedeflere katkıları değerlendirilmiştir. Resim bulanık sayılarla yapılan analizler, MACTOR yönteminin ele alamadığı belirsizliklerin yönetilmesinde daha esnek bir çerçeve sunmuştur. Bu yaklaşımla, hangi paydaşların kritik rollerde olduğu ve karar süreçlerine nasıl etki ettikleri belirlenmiş, video konferans araçları seçim sürecinde paydaşların rollerine dair kapsamlı bir inceleme yapılmıştır. Çalışmada, akademik personel, öğrenciler, IT personeli, yönetici personel ve teknoloji sağlayıcıları gibi paydaş grupları ele alınmış ve bu paydaşların süreçle ilgili farklı bakış açıları karşılaştırılmıştır. Sonuçlar, yönetici personelin ve teknoloji sağlayıcılarının sistemdeki en etkili paydaşlar olduğunu, akademik personelin ise diğer paydaşlara liderlik eden kritik paydaş olarak öne çıktığını ortaya koymuştur. Kesintisiz öğrenmenin sürdürülmesi, ders materyallerinin yüklenmesi, sınavların ve ödevlerin yapılabilmesi, bu materyallerin toplanabilmesi ve derslerin bulutta kaydedilmesi, en öncelikli amaçlar olarak belirlenmiştir. Üçüncü ÇKKV yaklaşımında, nötrosofik AHP-Copeland yaklaşımı kullanılarak iç paydaşların (öğrenciler, akademik personel, IT personeli ve yönetici personel) sürdürülebilirlik kriterlerine yönelik farklı bakış açıları analiz edilmiştir. Geleneksel AHP yöntemi, karar vericilerin kesin yargılarına dayanırken, nötrosofik kümeler doğruluk, yanlışlık ve belirsizlik üyeliklerini özerk olarak tanımlayarak daha esnek karar süreçlerine olanak tanımaktadır. Ayrıca, Copeland yöntemi ile nötrosofik AHP ilk defa entegre edilerek kriterlerin nihai sıralaması elde edilmiştir. Sonuçlar, öğrenci kriterinin ağırlığının genel olarak diğer kriterlerden daha yüksek olduğu, ardından akademik personel kriterinin geldiğini göstermiştir. Öğrenci alt kriterlerinden motivasyon ilk sırada, bilgisayar yetkinliği ise son sırada yer almaktadır. Akademik personel alt kriterlerinden, ilk sıradaki kriter paydaşlar açısından değişiklik gösterirken, değerlendirme yöntemi genellikle son sırada yer almaktadır. IT personeli alt kriterlerinden erişebilirlik, önemli bir kriter olarak öne çıkmaktadır. Yönetici personel alt kriterlerinden strateji belirleme ilk sırada yer alırken, hizmet maliyeti son sırada bulunmaktadır. Son ÇKKV yaklaşımında, MACTOR yöntemi dairesel sezgisel bulanık sayılarla genişletilmiş ve faktör analizi (FA) ile birlikte yeni bir metodoloji geliştirilmiştir. Bu metodoloji, bulanık sayılarda daireselliği dikkate alarak karar alma süreçlerindeki belirsizlik ve eksik bilgi sorunlarına yönelik güvenilir ve etkili çözümler sunmaktadır. Ayrıca, etkili ve karşılaştırılabilir bir karar verme yaklaşımı sağlamak amacıyla çok değişkenli istatistiksel analiz yöntemi olan FA ile entegre edilmiştir. Bu yaklaşım, sürdürülebilir uzaktan eğitim amaçlarına katkıda bulunan paydaşlar arasındaki ilişkilerin analiz edilmesini, paydaşların bu amaçlara olan katkılarının belirlenmesini ve bilgi eksikliği durumunda etkili kararlar alınmasını hedeflemektedir. Çevresel, ekonomik, sosyal, teknik, kurumsal, pedagojik ve psikolojik faktörlere ulaşmada paydaş katkıları ve sürdürülebilir uzaktan eğitimin paydaşları arasındaki ilişkiler ortaya çıkarılmıştır. Sonuçlar, tüm paydaşlar açısından kurumsal faktörün önemini vurgulamış ve bu faktörün karar süreçleri üzerindeki kritik rolünü göstermiştir. Pedagojik ve psikolojik faktör bağlamında ise, öğrenciler ve akademik personel öne çıkmakta ve önemli roller üstlenmektedir. İdari personel ve hizmet sağlayıcılar ise çevresel ve ekonomik faktörlerle daha yakından ilgilidir. Teknik alanda ise, akreditasyon kuruluşları, IT personeli ve idari personel kritik roller üstlenmektedir. Özetle, bu tez çalışması, uzaktan eğitimde sürdürülebilirlik analizini çok-paydaşlı çok-kriterli bulanık karar verme süreçleri çerçevesinde ele alarak farklı ÇKKV yaklaşımları sunmaktadır. Paydaşların farklı bakış açılarını entegre eden ve belirsizlikleri ele almayı amaçlayan bu yaklaşımlar, hem teorik hem de pratik anlamda literatüre önemli katkılar sağlamaktadır. Eğitim yöneticilerine stratejik planlama ve paydaş yönetimi konularında rehberlik ederek, uzaktan eğitim sistemlerinin sürdürülebilir olmasına katkı sağlayabilir.