Haliç kıyılarındaki yeni düzenlemeler ve kıyı parklarının kullanıcılar tarafından değerlendirilmesi

Abstract

Çağlar boyu kıyı, insanlar yaşam kaynağı olduğu kadar onların ekonomik ve fiziksel faaliyetlerine olanak sağlamış ve barınak görevini sürdürmüştür. Kıyı mekanı, her zaman nüfus yoğunluğunun fazla olduğu, gelişme eğrisinin sürekli yükselme gösterdiği bir mekan olmuştur. Kıyılar aynı zamanda yerleşim kadar sarmyinin kurulup gelişmesi için de en elverişli alanlar olarak seçilmiştir. 1900'lü yılların başlarından itibaren kentleşmenin tüm dünyada hızla artışı, sanayinin de kıyı şeritlerim işgal etmesi, sonucunda insanlar için eğlenme, dinlenme için ihtiyaç duydukları rekreasyon mekanlarının ihtiyaca cevap verememesi sonucunda sanayinin kıyıdan geri çekilmesi ve o bölgelerin yeniden düzenlemesi için projeler üretildiği dönem başlamıştır. Kentsel kıyı düzenlemesi sanayinin kıyıdan geri çekilmesinden sonra yeni bir anlam kazanmıştır. Kaybedilen, kötü kullanım yüzünden tahrip olan ve kirlenen kıyının yeniden kente kazandınlması için çok değişik çözüm yollan üretilmeye başlanmıştır. İstanbul'da Haliç kıyılan da sanayinin neredeyse yokettiği, doğal ve kültürel mirasın gözler önünde kaybolduğu kıyı mekanı için en güzel örnek olmuştur. Tarihte saltanatlara sunulan en güzel manzara ve rekreasyon mekanı olan Haliç kıyılan 1930'lu yıllarda sanayi ve endüstrinin yerleştiği bölge olmuştur. Temizlenip bugünkü halini alması için oldukça uzun bir zaman, emek ve ekonomik güç gerekmiştir. İstanbul'un tarihinde, doğal yapısında ve kent peyzajmda önemli bir yeri olmasına rağmen Haliç kıyılan, yakın geçmişe kadar atik merkezi durumunda bırakılmış, kirlilik halkın tepkisiyle karşı karşıya kalmıştır. Böylece Haliç kıyılan için rekreasyon ve dönüşüm projeleri dönemi başlamıştır. Kent halkının gereksinimleri doğrultusunda geliştirilecek projelerde, kentlinin rekreasyonel alan gereksinimini karşılayacak olması, insan-doğa- tarih ilişkisinin gerek doğal gerek tarihi değerleri koruyarak yemden kurulması; Haliç ile deniz ve Boğaziçi ilişkisi, kentlileşme bilincinin yerleşmesi amaçlanmıştır. Projeler kapsamında mevcut değerlerin (su elemanı, bitkisel doku, fauna vb.) korunarak güçlendirilmesi; tarih ve bitkisel tanıtım alanlan; farklı yaş gruplan için sosyal-kültürel faaliyet ve rekreasyon alanlan, bisiklet, koşu parkurlan, dinlenme, seyir teraslan, çeşitli oyun alanlan gibi fonksiyonlar ile, açık hava sineması, tiyatrosu, sergi alam vb., kültürel ünitelere yer verilmektedir. Altınboynuz'un temizlenmesi dünyada geniş yankı bulmuştur. "Haliç Çevre Koruma Projesi", Uluslararası Metropolis Organizasyonu (Dünya Büyükşehirler Birliği) tarafından ilk kez düzenlenen yanşmada birincilik ödülünü almıştır. IX Bu çalışmada önce kıyı tanımı üzerinde durulmuş, çeşitli bilim dallarına göre ve peyzaj verilerine göre kıyı kavramı incelenmiştir. Sonraki bölümde kıyı kullanımları ve kıyı yerleşmelerinin genel sorunları tesbit edilmiştir. Kentsel kıyı mekanının gerekleri doğrultusunda kıyı parklarının önemi de artmış parkların planlama ilkeleri konusuna da yer verilmiştir. Dana sonraki bölümde kıyı mekanı düzenlemelerine bazı örnek kentler seçilmiş ve incelenmiştir. Seçilen örnek kentler dünyada geniş bir yelpazede incelenmiştir. Kuzey Amerika'dan, Avrupa'dan, Uzak Doğu'dan kentler incelendikten sonra İstanbul'dan kıyı düzenlemeleri örnekleri üzerinde durulmuştur. Tarihi yanmada- Marmara kıyılan, Kadıköy yakası-Marmara kıyıları ve Haliç kıyılan İstanbul için seçilen kıyı örnekleridir. Üçüncü örnek olan Haliç kıyılan tez çalışmasının ana konusu olarak ayrıntılı biçimde incelenmiş ve Haliç kıyılanmn coğrafi konumu, tarihsel süreç içerisinde kıyının geçirdiği değişimler anlatılmıştır. Tarihsel süreçte cumhuriyet dönemi incelendiğinde Haliç'teki en çarpıcı değişimlerin bu bölümde olduğu görülmektedir. Cumhuriyet dönemi, ilkyıllar, 1970'li yıllar, 1984 yılı sonrası olarak üç bölümde incelenmiştir. Daha sonra günümüzde Haliç 'te yapılan yeni düzenlemeler Halic'in kuzey yakası ve güney yakası olarak iki kısımda incelenmiştir. Sonraki bölümde Haliç'teki mevcut yeşil alanların rakamsal envanteri çıkanlmıştir. Tüm bu literatür çalışmasından sonra Haliç kıyılarında alan çalışmasına geçilmiş kıyı şeridinde seçilmiş bölgelerde kullanıcılar üzerinde anket çalışması yapılmış ve değerlendirilmiştir. Sonuç olarak anket çahşmalanmn sonuçlanndan yola çıkarak Haliç kıyı şeridindeki yeni düzenlemelerin ve yeşil alanların kullanıcılar tarafından değerlendirmesi ayrıntılı biçimde irdelenmiştir. Sonuç bölümünde yapılan literatür çalışması ve anket sonuçlan rehberliğinde Haliç kıyılan için genel bir öneri ve değerlendirme yapılmıştır. Uzun bir yemden düzenleme sürecinden geçen ve şimdi oldukça estetik bir görünümle kazanan Haliç kıyılanm canlı ve temiz tutmak için gerekli hassasiyet her zaman gösterilmeli kültürel, miraslar kaybedildiğinde kolay geri kazanılamadığı akıllardan çıkmamalı, bu alanlara yeterli bakım ve koruma çahşmalanmn yapılması ihmal edilmemelidir.

For ages, the coast has been the source of human life also it provides economical, physical activities and carries on home mission. The coastal area has always dense population and developing diagram. Also the coasts are the most suitable areas for the industry development. In early 1900s, the rapid raise of urbanism caused industry that placed in the coastal areas. So this required more recreation and entertainment places. Now new arrangements are designed about moving industry from the coastal area. With the moving of industry from coastal area, urban coast arrangements have a different view. New solutions are produced for the lost, polluted, disturbed coastal areas. Unfortunately, in Istanbul, Haliç coasts are good examples for these kind pf polluted, demolished coasts. In history, Haliç coasts were the most beautiful scenes and recreation places which were presented to the Sultans. In 1930s, they had become an industrial area. It has been a long time and a big economic source to rehabilitate the whole coast. In history of Istanbul, coasts of Haliç, had exposed to pollution center up to the eraly past, although it was important location as naturel position and in urban landscape. Thus, the period of transform projects and recreation has begun for the coasts of Haliç. It is essential to lake new usage decisions for ihe areas occurred, lo design unplanned areas at coasts according to the project, to arrange green field designation for Ihe islands on Haliç; to sustam landscape integrity The project which will be developed according to the needs of the city dweller's needs; is very important in the sense that; it will satisfy recreational needs of the people living in major cities, will re-establish human nature-history relationship by preserving both natural and historical values, it will maintain Haliç, sea and Bosphorus relations and will establish urban consciousness and because of the location. In the context of the projects; it is planned to preserve and enhance present values (water element, planı cover and fauna); social - cultural action annd recation fields for the different age groups and re establish historical and natures, cycling and running tracks relaxation and watching terraces, several game parks as well as cultural sites like open theatres and exhibition fields. XI Moreover, "Haliç Master Plan and Repons" will be studied in the scope of the project in order to maintain integrity of the all related projects and operations system for all Haliç related projects would be obtained. Firstly, the definition of coast has been revealed, and the concept of coast was investigated according to different types of scene and landscape datas, in this thesis. In the later section, the general problems of coast usings and coast settlements were determined. About the needs of urban coastal place, the importance of coast park was increased, and also park plannig principles were examined. In the next section, the sample cities about coast place designs were selected and examined. The selected cities are important in the world. After the cities from North America, Europa, Far East were examined, the coast samples from Istanbul were scanned. The historic Peninsula - Marmara coasts, Kadıköy side- Marmara coasts and Haliç coasts. In the third sample, coast of Haliç were examined in details as the main theme of thesis work. And geographic pattern of Haliç coast, the exchange period of the coast were explained in the historic time. When the republic period were examined, it was seen that the most effective exchange was happened in this section. The republic period were seperated as the first years, 1970s, after 1984s. Later, the new arrangement in Haliç nowadays were examined in two section as the North side of Haliç and South side of Haliç. In the next section, the inventory of the existing green areas of Haliç was presentated. After all the literature study, the area analys was began in coast of Haliç and the public survey was done on users in the selected areas. According to the public survey results, the re-designed areas in coast of Haliç and the green open areas. The evaluation of the re-designed areas was examined in details. In conclusion, the general proposal and evaluation was done by the guide of public survey results and the literatures structure. After the long re-design period, Haliç has changed as clean, live and green areas. And, consequently, we always should be sensitive about protection of the culturel heritages. Because it is too difficult to have these places again, when they get lost.