İç olmayan: Mimarlık ve sinema kesişiminde eleştirel bir mekansal üretim

thumbnail.default.alt
Tarih
2023-01-24
Yazarlar
Balaban, Büşra
Süreli Yayın başlığı
Süreli Yayın ISSN
Cilt Başlığı
Yayınevi
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Özet
Bu tez çalışması, gündelik hayatta, bilimsel üretimlerde ve mimarlıkta sıklıkla karşılaşılan ikili karşıtlıklardan temellenen düşünme biçimini tartışarak bu ikili düşünmenin ötesinde olabilecek kuramsal ve pratik bir üretimi araştırır. Tezin Mimarlık Teorisinde ve Tarihinde İç Meselesi isimli ilk bölümü, ikili karşıtlıkları mesele edinen eleştirel düşünceyi ve feminist çalışmaları inceleyerek mekanın kurulumu, üretimi, yaşanışı, algılanışı konusundaki ikilikleri eleştiriye açmaktadır. Mimarlık düşüncesi ve pratiği, baskın güçleri ayrıcalıklı kılan ve eril çağrışımlara sahip olan özel/ kamusal, kadın/ erkek, iç/ dış gibi bir dizi cinsiyetlendirilmiş ikilik etrafında yapılandırılırken "iç" (interior/ity) meselesi dezavantajlı olarak konumlanır. Bu araştırmaya, mimarlığın dışladığı konuları keşfetmeye ilişkin bir motivasyonla başlıyor ve cinsiyetlendirilmiş güç ilişkilerini anlamak üzere iç/ dış ikili karşıtlığının ötesindeki mekansal ihtimalleri tartışıyorum. Bu tartışmayı yapmak üzere Robert Smithson'ın (1996) "yerin var olan anlamlarını yeniden kurmanın aksine iki karşıt kavram ortaya koymadan yerin yeni anlamlarını üreten" olarak tanımladığı "yer olmayan"a atıfla, sahip olduğu özellikleri neticesinde ikili karşıtlıklara sığmayan "iç olmayan" kavramını öneriyorum. Tez boyunca iç olmayanı, birbirine paralel olarak kuram ve pratik aracılığıyla araştırıyorum. İç Olmayanın Kuramsal Üretimi başlıklı ikinci bölümde, mimarlık ve sinema kuramlarını ve üretimlerini, topografik pratikler kapsamında bir arada ele alarak kuramsal bir çerçeve kuruyor ve eleştirel mekansal bir pratik geliştirmeyi amaçlıyorum. Bu kuramsal araştırma, iç olmayanın hangi koşullarda üretildiğini keşfetmeyi sağlıyor. İç olmayan, içe ilişkin bir temsilin bedenli deneyimi ve hareketliliği aracılığıyla üretilir. Bu sebeple "yazarın ölümü"nü gerektirir; alışılmış ikili özne/ nesne ilişkilerini sorgulayarak muğlaklaştırır ve "anlam"ı üreten, sürece dahil olan bir okuyucu/ izleyici/ kullanıcı tarifler. Mekanın bütünsel bir temsilini, kesin tanımlı bir halini sunmak yerine konumlu ve kısmi üretim(ler) olduğu için parçalı bilgi sağlar ve böylece muğlaklıklar içerir. İç olmayan, bu belirsizlikleri ortaya çıkarır ve beklenmedik ilişkiler üretir. Dolayısıyla iç olmayan, sabit bir temsili veya mekanı ifade etmez ve performatif olarak "haritalama" aracılığıyla ortaya çıkar. Haritalama, tezde hem bir araştırma yöntemi olarak hem de iç olmayanın pratikteki üretiminin bir koşulu olarak yer bulur; böylece kuram ve pratiği bir araya getirerek eleştirel mekansal bir çalışmayı mümkün kılar. İç olmayanın barındırdığı muğlaklıkları ortaya koymak üzere, İç Mekanın Maddesel Belirsizlikleri bölümünde, iç ve dış arasındaki karşıtlığın aksine geçişkenliğe ve performatifliğe odaklanan güncel eleştirel mekansal pratikler üzerinden çeşitli materyal durumlar araştırılır. Balkon, pencere, kapı gibi çeperde konumlanan "iç"ler, iç mekanın "iç"leri olarak gizemlileştirilen banyo, yatak odası, mutfak gibi muğlak alanlar, bu içlerin de içinde eşya ölçeğinde içler üreten yatak, dolap, koltuk, masa gibi alanlar ve otel odası veya araba içi gibi iç mekanı "dış"a taşıran ve ikisi arasında farklı bir ilişki ortaya koyan ara durumlar keşfedilir. Farklı ölçeklerde karşılaşılan bu maddesel durumlar üzerinden kurulan tartışmalar, içi ikili zıtlıklar dahilinde kurmaya yarayan kavramların ötesinde başka türlü bir bakış önermektedir. İncelemeler gösterir ki; bu tür bir bakış kazanmak, ancak iç mekana disiplinler arası bir alandan yaklaşarak ve yaratıcı eylemler dahilinde mekanı yeniden okuyarak ve de farklılaşan izleyici veya kullanıcı pozisyonunu yaratıcı bir konum olarak benimseyerek mümkün olabilmektedir. Bir film izleyicisi ile bir yerde (site) gezinen veya bir mekanı deneyimleyen bir ziyaretçi de benzer deneyimleri paylaşır; her ikisi de yerle bedenli bir buluşma gerçekleştirir. Tezin dördüncü bölümünde, iç olmayanın pratik üretiminin bir koşulu olan bu bedenli buluşma önemsenir ve iç mekanın maddesel belirsizliklerinin izi, filmdeki "iç" temsili üzerinden gerçekleştirilen haritalamalarla sürülürken İç Olmayanın Film Aracılığıyla Üretimi sağlanır. Bu kapsamda iç olmayanın pratik üretimini gerçekleştirmek üzere Chantal Akerman'ın Les Rendez-vous d'Anna (1978), Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles (1975) ve News from Home (1976) ve No Home Movie (2015) filmleri çalışma kapsamına dahil edilmiştir. Bu filmler, izleyici ve üretici konumlarını sorguya açması, otobiyografik etkiler barındırarak bu konumları eleştirip dönüştürüyor olması, iç mekanı geleneksel olarak kurmak yerine aykırı ve/ya özgün bir bakışı benimseyerek o yeri üretmesi gibi meseleler ve bu kapsamda iç mekana ve kadın karakterlere ilişkin sunduğu derinlikli araştırmalar da gözetilerek iç olmayan araştırmasını sürdürmek üzere önemli bulunmuştur. Bu araştırmada, araştırmacı olarak film izleme aracılığıyla "seyahat ederek" filmin dokunsal alanını haritalayan hareketli bir izleyici olarak konumlanmamın, iç mekanın ikili karşıtlıklara "sığmayan" bir tartışmasına olanak sağlayacağı düşünülmektedir. Sözü edilen iç mekanın belirsiz materyal hallerinin disiplinler arası bir alandan araştırılması, iç mekanda ikili zıtlıkları eleştiren ve başka türlü olasılıkları görmeye olanak veren "iç olmayan"ın kuram ve pratik aracılığıyla keşfedilmesini sağlamıştır.
Açıklama
Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2023
Anahtar kelimeler
mekansal üretim, spatial production, sineme, cinema, mimarlık, architecture
Alıntı