Venedik Sarayı Ve Yakın Çevresi: Tomtom Kaptan Sokağı Ve Postacılar Sokağı Yapıları

Abstract

Osmanlı topraklarında elçi bulundurma hakkını ilk olarak elde eden Venedikliler’in balyoslarının, XVI. yüzyıldan itibaren yaşadıkları ve bugün İtalya Başkonsolosluğu ikametgâhı ve Büyükelçi’nin İstanbul konutu olarak kullanılan Venedik Sarayı’nın yakın çevresini ve hatta Beyoğlu yönünde çok daha geniş sınırları içine alan bir bölgeyi algılayabilmek, bu çevredeki yüzyıllara yayılı yapılanmanın, gelişme ve değişmenin sürecini başlatan ve şekillendiren sosyal hareketlerin kökenini anlamakla mümkün olacaktır. Bu açıdan da Venedik Sarayı, söz konusu çevrenin kaderine yön veren oluşumun köşe taşlarından biridir. Venedik Sarayı, Pera’nın bağlık bahçelik bir bölge olduğu XVI. yüzyıldan bu yana, bu çevrede yer almaktadır ve Avusturya ve Fransa işgali altında kaldığı dönemde bile “Venedik” ismini gururla taşımayı sürdürmüştür. Sarayın etrafındaki “İtalya” ve “İtalyan” adı ile anılan yapıların da bulunduğu, içinde yükseldiği ortam; bugün dahi bir İtalya sokağının temsili gibidir. Tez çalışmasında, öncelikle, yazılı ve görsel kaynaklar ışığında, Venedik Sarayı’nın, bugün bulunduğu bölgeye gelene kadarki süreci, mimarisi, yapının yüzyıllar içinde geçirdiği onarımlar, değişiklikler, ilaveler vb. incelenmiş ve Venedik Sarayı’nın günümüzdeki durumu, Saray’a şahsen yapılan ziyaret esnasında edinilen bilgiler ve çekilen fotoğraflar ile zenginleştirilmiş bir biçimde ele alınmıştır. Venedik Sarayı’nın odak noktasını oluşturduğu bu tez çalışmasının sonraki bölümlerinde ise, sarayın yakın çevresinde; Tomtom Kaptan Sokağı ve Postacılar Sokağı üzerinde yer alan önemli yapılara ayrı ayrı yaklaşılmıştır. Tomtom Kaptan ve Postacılar Sokakları, yüzyıllar içinde, elçilikler, konsolosluklar, elçilik postaneleri ve mahkemeleri, kiliseler, manastırlar, yabancı okullar, otel ve Pera’da baş gösteren apartmanlaşma olgusunun ilk örneklerinden sayılabilecek olan yapılara ev sahipliği yapmıştır ve halen bu yapılardan bir kısmı faaliyetini sürdürmektedir. XVIII. yüzyılda, Levanten ve gayrimüslimlerin, Türkler karşısında çoğunluğu oluşturduğu, zamanla ise daha kozmopolit bir ortamın teşekkül ettiği Pera’nın (Beyoğlu) “Büyük Pera Caddesi (İstiklal Caddesi) ile Türk iskanın çoğunlukta bulunduğu, XIX. yüzyılda özellikle kıyı bölgesinde İslami kültürün egemen olduğu Tophane’ye inen Boğazkesen Caddesi’ni birbirine bağlayan, batı-doğu doğrultusundaki bu hat, gerek mimarisi gerekse zaman içinde değişen sosyal grafiği ile elçilik yapıları merkezli söz konusu yerleşkenin tarihçesinin üzerinden okunabildiği, Beyoğlu-Tophane sırtları-Tophane bağlantısında yer alan çok hassas ve değerli bir ara kesittir. Venedik Sarayı ve yakın çevresi, XVI, XVII, XVIII ve XIX. yüzyıl seyyahlarının olduğu kadar, birçok günümüz yazarının satırlarında da kendine yer bulmuştur. Beyoğlu’nun süre gelen karmaşasının hemen yanı başında sükûnetini koruyan, işi düşmeyenin pek de uğramadığı ancak üzerindeki yapıların birçoğunun iyi korunduğu bu tenha sokakların büyüsüne kapılan yazarlar bu sokaklardan bahsetmiştir. Sonuç olarak; bu tez çalışması, İstanbul’da asırlardır varlığını sürdürmüş bir İtalyan (Venedik) elçilik sarayını ve mimarisini irdelemek ve sarayın günümüzde “Küçük İtalya” olarak anılan çevresinin oluşmasındaki etkili rolünün farkındalığıyla ve Tomtom Kaptan ile Postacılar Sokağı üzerindeki diğer önemli yapılarla beraber, yakın çevresini bütüncül bir perspektif içinde değerlendirmek amacıyla sarf edilmiş mütevazı bir çabadır.

Palace of Venice, in which the Venetian “Baili” lived since16th century and today the ambassador resides during his stay in Istanbul, is like a headstone which determines the fate of its near surroundings. In order to perceive this area and even, a region that encloses much larger limits, one must understand the origins of the social movements which initiated and embodied the process of the development and the formation of this zone. The Palace of Venice takes place in this region since 16th century when Pera (Vigne di Pera) was consisting mainly of vineyards and single houses with gardens. It had preserved its name “Venice” even when it was occupied by Austria and France. The street on which the Palace rises today is such a representative of an Italian street with the Palace as well as the buildings around that are named as “Italy” or “Italian”. In this thesis, first of all, by the help of written and visual sources, it is talked about the history and the architecture of the Palace of Venice, restorations, changes, additions etc. and the present condition of the Palace is stated according with the information obtained and the photographs taken during the visit to the Palace. Besides that the Palace of Venice stays in the focus of this study, in the following parts, the significant buildings on Tomtom Kaptan and Postacılar Streets are mentioned individually. Along the centuries, Tomtom Kaptan and Postacılar Streets housed embassies, consulates, consular courier services and tribunals, churches, monasteries, foreign schools, a hotel and some of the first examples of apartment buildings in Pera and many buildings maintain their functions. Pera was where the Levantine and non-moslem population were making up the majority and where a much cosmopolite environment was formed by time, whereas in Tophane, the Turkish population was making up the majority and in 19th century Islamic culture was dominating particularly the coastline. The forementioned west-east directed line (Tomtom Kaptan and Postacılar Streets), either with its architecture or with its social “stratum” changing by time, connects the “Grand Rue de Pera” of “cosmopolitan” Beyoğlu to Boğazkesen Street that descends until “Turkish” Tophane. Therefore, this line that takes place among Beyoğlu, Tophane and its hillsides is a very accurate and precious intersection through which the history of this embassies-centered settling area can be interpreted. The Palace of Venice and its near surroundings are mentioned by today’s writers as well as the 16th, 17th, 18th and 19th centuries’ travellers. It is understood evidently that these relative well-preserved, unfrequented and quiet streets right next to the ongoing chaos of Beyoğlu keep on influencing the writers since centuries. Lastly, one must never forget the significant role of the Palace of Venice in this impressive environment that is designated as “Little Italy”. Seen from this aspect, this thesis is a modest effort to provide this awareness by analyzing the architecture of the Palace itself and the important buildings nearby.