Türkiye'de İkinci Dünya Savaşı Sonrası Betonarmenin İnşası

Abstract

Betonarme teknolojisi, geçtiğimiz yüzyıla damgasını vurmuş, yapılı çevrenin inşasında başrolü oynamıştır. Betonarmenin dünya genelinde kabulü Modern Hareket’in zirvesini yaşadığı iki dünya savaşı arasındaki döneme denk gelir; Türkiye’de de izlendiği gibi, İkinci Dünya Savaşı sonrasında birçok coğrafyada hızla yaygınlaşır. Araştırma, betonarmenin Türkiye’de yapı ve konut sektöründe bugün sahip olduğu egemen konumunu hangi süreçlerde kazandığını incelemeyi amaçlamaktadır. Betonarmenin mimari alandaki varlığı genel olarak ‘teknik üstünlüğü’ ile açıklanır. Ancak, farklı coğrafyalardaki mimari kültürler içinde bir yapı teknolojisinin kullanımı sadece yapısal özellikleri ile değil aynı zamanda mimari öğretiler, inşa pratikleri; politik, ekonomik, ideolojik ve kültürel stratejiler ile ilişkilidir. Bu bağlamda, tez, betonarmenin teknik özelliklerinin yanında, onları da kapsayan söylemsel bir alan olduğu kuramsal varsayımını izler. Betonarme mimari ve siyasi alanda ve toplum genelinde kültürel oluşumlar içinde ortaya çıkan karmaşık ilişkiler ağında toplum içine gömülür, kurumsallaşır ve toplumsal hafızaya yerleşerek yaygınlaşır. Tez, bu temel savı izleyerek, betonarmenin çarpıcı bir biçimde gündelik hayata giriş yaptığı yüzyıl ortasına odaklanmakta; altyapı, yapı ve konut inşasında ulusal modernizasyonun ekonomik ve politik gelişmeleri arasında nasıl yaygınlaştığı sorusuna yanıt aramaktadır. Araştırmada betonarmenin ‘inşası’ yapılı ve yazılı dünya arasındaki ilişkiler içinde yorumlanarak tarihsel kaynakların ışığında analiz edilmektedir. Betonarme teknolojisinin yayılma kanalları arasında, mimari yazın, eğitim alanı, endüstri alanı, çeşitli yasa ve yönetmelikler, Bayındırlık Bakanlığı gibi devlet kurumları, yabancı yatırımlar ve tüm bu gelişmelerin popüler medyada yansımaları öne çıkmaktadır. Araştırma, modernliğin, modernleşmenin ve betonarmenin anlamlarının değişime uğradığı çok katmanlı bir süreci yansıtan savaş sonrası onyılların betonarme üzerinden bir çözümlemesini yapmakta ve Türkiye modernleşme sürecinden bir kesit vermeyi amaçlamaktadır.

Reinforced concrete characterizes the last century and plays a leading role in built environment. The acceptance of reinforced concrete coincided with Modern Movement during the decades between the two World Wars. It expanded in worldwide after the Second World War and Turkey has not been an exception. The purpose of this thesis is to investigate the process in which reinforced concrete gains its deterministic character in building and housing sectors and becomes the dominant building technology. The emergence of reinforced concrete is usually explained through its technical supremacy. However, the use of a building material in architectural cultures of different geographies is related with not only its constructional characteristics, but also architectural doctrines and building practices as well as political, economic, ideological and cultural strategies. In this regard, the study proceeds on the theoretical assumption that, besides the technical aspects of reinforced concrete, there is also a discursive field which embraces these technical aspects. Reinforced concrete has been culturally embedded in social memory, institutionalized and became widespread through the intricate social network. The study focuses on an analysis of the decades in the mid-century in which reinforced concrete has dramatically moved into the daily life, and discusses how the reinforced concrete has dominated the embodiment of economic and political transformation process of national modernization in Turkey. Architectural writing and education, building industry, public institutions like the Ministry of Public Works, some acts and regulations, foreign investments and popular media have come into prominence in spreading the paths of reinforced concrete.