Toplumsal algı aracı olarak, peyzaj tasarımında ekofütürist yaklaşım: Ekoloji, anlatı ve teknoloji

Abstract

Geleceğe karamsar bir lensten bakıldığı, geri dönüşü zor olan bu dönemde, kentler ve çevreler son hızla genişlemeye devam ederken ekolojinin yeteri kadar ön planda tutulan bir tasarım ilkesi olarak görülmemesi, insanlığın kendi sonunu adım adım getireceğinin en büyük göstergesidir. Şimdinin yaşandığı, geleceğin göz ardı edildiği güncel yaşam koşulları, toplumun ekolojik bilincinin oluşturulması gerektiğini gösteriyor. Tasarlanan çevre mekanların, toplum bilincinin şekillenmesinde oynayan en büyük role sahip olduğu göz önüne alındığında, peyzaj mimarlığı, mekansal planlama ve tasarım disiplinleri, geleceği şekillendirmek için hayati önem taşımakta. Çevredeki birçok, kimliksiz, ekolojinin dahil edilmediği, teknoloji ve yeniliklerden uzak, gelenekselliği merkezinde bulunduran peyzaj tasarımları, bu disiplinlere yenilikçi bir tasarım anlayışına ihtiyaç duyduğunu vurgulamaktadır. Bu tez çalışması kapsamında, yenilikçi, çok katmanlı ve disiplinlerarası bir tasarım anlayışı keşfi olarak bir terminolojik üretim gerçekleştirilmektedir. Toplumların geleceğe umutla bakabilmesi için temel olarak insan, doğa ve teknoloji arasındaki ilişkinin yeniden sorgulanması ve güçlendirilmesi önemli bir ihtiyaç. Antroposen, Kapitalosen, Ktulusen gibi günümüzde tartışılmaya devam edilen çağların izlerinin görüldüğü bu karmaşık ve tartışmalı ilişkinin inşa edilmiş söylemler ve retoriklerden oluştuğunu unutmamak gerekiyor. İklim krizinin gündeme gelmesiyle ortaya çıkan çeşitli ekolojik hareketler, akımlar ve topluluklar bu ilişkiyi onarmak üzere çeşitli değerleri ve yargıları savunarak ekolojik tartışma ortamının zenginleşmesine sebep olmuştur. Eko-hareketler olarak adlandırılan bu gruplar belli dönemlerin gündemine ve önceki akımların etkileriyle ekolojiyi, ekonomik sistemler, spiritüalizm, cinsiyet, anarşizm, kıyametçilik, iyimserlik, eşitsizlikler gibi çeşitli kavramlarla birlikte ele alarak ekolojinin sadece doğa ve insan arasında değil, kültürel, sosyolojik ve ekonomik boyutlarının da olduğunu ve onarılması gerektiğini göstermiştir. Önerilen yeni tasarım anlayışı için benimsenmesi gereken ekolojiye yaklaşım biçimi bu temel kavramsal araştırma ile şekillenmiştir. Ekolojik hareketlerin yanı sıra, geçmişi çok daha geriye uzanan alternatif ekolojik yaşam arayışları ve ideal ekolojik yaşamın pratikte uygulanabilirliği sorgusu, tarih boyu çeşitli formatlarda ortaya atılarak o dönemin ütopya söylemlerini şekillendirmiştir. 20. yüzyıl makine metaforuyla oluşturulan kentsel plan projeleri, hippilerin komün yaşam deneyleri, ekolojik ütopya eserleri, dijital görselleştirme akımları ve ekolojik planlama stratejileri, teknolojinin gelişimiyle paralel bir yol çizmiştir ve topluma etkileri sebebiyle ideoloji olarak tanımlamak mümkündür. Başta daha çok pastoral doğaya özlem temelli söylemler içeren bu ideolojiler, günümüzde daha çağdaş bir yaklaşımla akıllı ekolojik sistemlerin kentlere entegre edilmesi üzerine söylemler barındırmaktadır. Howard, Corbusier ve Wright'ın kent ütopyaları, Drop City, Ekotopya, Solarpunk akımı, ve özellikle Singapur'un ekolojik dönüşümünün ele alındığı kentsel yeşil stratejiler, bu çalışmada öncü ideolojiler olarak seçilmiştir. Seçilen öncü ideolojiler, gündem, hedef kitle, temel amaç, ve algı etkisini içeren söylemleri ile karşılaştırılarak ortaya çıkan ortak yönleri ve etkileşimleri çağdaş peyzaj tasarım anlayışının şekillenmesinde rol oynayan bir diğer bileşen olarak ele alınmıştır. Günümüzde bir diğer oldukça önemli bir problem olarak kimliksiz ve estetik kaygılardan uzak mekanların tasarımlarına cevap olacak bir tasarım yaklaşımı için, tasarımın yeşil aklama stratejilerinin ve estetik kaygının son derece indirgemeci bir tavırla ele alındığı stereotipik mekan üretim biçimlerinin sorgulanması gerekiyor. Ekolojik estetik ve bakım kavralmlarının yeniden düşünülmesi gerektiği bu dönemde, toplumun ekolojik ve zamansal bilincini oluşturacak veya şekillendirecek algı yönetimine ihtiyaç duyulduğundan bahsetmek mümkün. Tez kapsamında, toplumsal algının oluşturulması, şekillendirilmesinde ve yönlendirilmesinde önemli bir araç ve ortam tarifleyici olarak ele alınan peyzaj tasarımlarının sanat, anlam ve anlatı yönünün geliştirilmesi gerektiği öne sürülmektedir. Bu noktada peyzaj mimarlığı disipliniyle paralel bir disiplin olarak kamusal ekolojik arazi sanatının geçmişten günümüze kadar geçirdiği gelişim, bir diğer önerilen tasarım yaklaşımının bileşeni olacaktır. Alternatif ekolojik yaşam ideolojileri karşılaştırması gibi ana söylem üzerinden değil, içerdikleri anlam, anlatı, toplumun dikkatini çekebilen kilit özelliği ve bağlamları üzerinden gerçekleştirildiği bir diğer yöntemde Zaman Peyzajı (Time Landscape), Spiral İskele (Spiral Jetty), Buğday Tarlası (Wheatfield) ve Diriliş Alanı (Revival Field) projelerine yer verilmiştir. Yapılan inceleme ve değerlendirme sonucunda çağdaş peyzaj tasarım yaklaşımının sanat, anlam ve anlatıya olan ihtiyacı vurgulanmaktadır. Tez kapsamında literatür taraması, söylem analizi ve örnek vaka incelemeleri yolu ile ortaya koyulan tespitler, çağdaş peyzaj tasarımının, ekoloji prensiplerini kapsayıcı bir ölçekte kullanılması, belli anlam ve anlatıları içererek toplumu düşünmeye teşvik etmesi yönünde barındırdığı potansiyeller ortaya koyulmaktadır. Nedenleri ve gelişim desenlerinin detaylı işlendiği tez çalışmasında tartışmaya açılan çağdaş peyzaj tasarım yaklaşımının Eko-fütürizm yaklaşımından beslenebileceği ve bu sayede yeni kavramsal açılımları barındırabileceği ve disipline özgü bir anlam ve anlatı biçiminin sergilenebileceği savunulmakta ve konu tartışmaya açılmaktadır. Eko-Fütürizm, geçmiş anlamlarından ayrıştırılarak ekoloji ve geleceği vurgulaması ile, tez kapsamında ortaya çıkan verileri içerecek ve geleceği şekillendirmek üzere çağdaş peyzaj tasarımında bir algı aracı olarak sunulmaktadır. Bu sayede, yaşam çevrelerinin şekillendirilmesinde öncü rol oynayan peyzaj mimarlığı disiplininin, toplumun gelecek umudunun yeniden canlanması yönünde üstlendiği yeni roller ve sorumluluklar ortaya koyulmaktadır.