Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı Bağlamında Arif Hikmet Holtay

Abstract

Tez kapsamında gerçekleştirilen çalışma, Türkiye’nin Cumhuriyet sonrası mimari gelişimine ve üretimine katkıda bulunan öncü mimarlardan biri olan Arif Hikmet Holtay’ın bu güne kadar kapsamlı bir şekilde ele alınmamış hayatını, mimarlığını ve akademik kimliğini, Türkiye’de 1930-1950 yılları arasında değişen ülke koşullarına, mimari eğilimlere ve eğitim alt yapısına bağlı olarak anlamak ve konumlandırmak amacını taşımaktadır. Çalışmada, Türkiye’nin 1930-1950 yılları arasındaki mimari eğilimleri, Arif Hikmet Holtay’ın yaşamı, akademisyenliği ve mimarlığı üzerinden farklı bir perspektif oluşturularak ele alınmak istenmiştir. Cumhuriyet’in ilanının ardından, aydın ve çağdaş bir toplum seviyesine ulaşma yolunda her alanda gerçekleştirilen devrimler kapsamında mimaride de Cumhuriyet’in yeni ifade biçimi oluşturma yolunda değişimler gerçekleşmiştir. 1930’lu yılların başında etkili olmaya başlayan “yeni mimarlık” anlayışı Atatürk devrimleri paralelinde, Osmanlı Revivalizminin aksine; Batılı uygulamaları örnek alarak çağdaş mimarlık düşüncesi seviyesini yakalamayı amaçlamıştır. Bu kritik dönemde Almanya’da Stuttgart Teknik Okulu’ndaki mimarlık eğitimini tamamlayıp Türkiye’ye dönen Arif Hikmet Holtay ise mesleki ve akademik kariyerine başladığı 1930 yılında, gerçekleşen bu radikal değişim içinde rol alan mimarlardan biri olmuştur. Almanya’da aldığı eğitimi ve edindiği deneyimleri ile diğer meslektaşlarına göre farklı bir mimari profil çizen Holtay, mimarlık ortamında gerçekleşen değişimlerin yanı sıra, göreve başladığı Güzel Sanatlar Akademisi’nde, yabancı hocaların önderliğinde gerçekleştirilen eğitim reformunun da yürütücülerinden olmuştur. Alman kültürüne yakınlığı ile bilinen Holtay, bu dönemde çoğu Almanya’dan gelmiş olan yabancı mimarlar ile olan ilişkileriyle de kilit bir noktada görev almıştır. Otuz bir yıl sürdürdüğü görevinde akademik çalışmaları ve buna paralel olarak yürüttüğü uygulamaları ile Türkiye’deki mimari değişimleri yakından takip eden Holtay, Almanya’daki eğitiminin oluşturduğu alt yapıyla önce 1930’lu yıllardaki modernist “yeni mimari” üslubunun takipçisi, 1940’lı yıllarda ise milliyetçilik düşünceleri ile gelişen yerel yaklaşımların takipçisi olmuştur. 1930-1950 yılları arasında Türk mimarlığına yön veren iki farklı mimari dönemi, bu süreçte mimarideki ideolojik, düşünsel ve biçimsel değişimi yansıtan yapıları ve eğitimci kimliği ile öne çıkan Arif Hikmet Holtay, mimarlık formasyonunu etkileyen etmenler ve Cumhuriyet dönemi mimarlık düşüncesinin gelişimine bağlı olarak değerlendirilmeye alınan mimari uygulamaları ile tez kapsamında ele alınmaktadır. Holtay’ın Türkiye’deki mimari ve akademik yaklaşımlarının alt yapısını anlamak adına, Almanya’nın 1920’lerdeki mimarlık ortamı ile Holtay’ın Almanya’daki eğitimi ve ilk mimarlık deneyimleri ele alınarak mimarlık formasyonunu etkileyen etmenler incelenmiştir. Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’nde 1930-1950 yılları arasında eğitimin alt yapısını oluşturan iki önemli gelişmenin de dikkate alındığı çalışmada; 1930’lu yıllarda modernist eğilimlerin etkisinde ve yabancı hocaların öncülüğünde değişen mimarlık eğitimi ile 1940’lı yıllarda milliyetçi düşüncelerin etkisinde gelişen yerel yaklaşımların bir yansıması olarak “Milli Mimari Seminerleri”nin etkinliği belirleyici olarak ele alınmıştır. Arif Hikmet Holtay’ın Mimarlık Bölümü’ndeki akademik çalışmaları ve eğitimci kimliği ise bir diğer etmen olarak ele alınmıştır. Çalışmada, Türkiye’de 1930-1950 yılları arasında etkili olan iki mimari yaklaşım, dönemin ülke koşulları da göz önünde bulundurularak incelenmiştir. İlk olarak, 1930-1940 yılları arasında etkili olan, Cumhuriyet’in yeni mimari biçimi modern yaklaşımlar ele alınmıştır. İcelenen diğer dönem ise 1940-1950 yılları arasında etkili olan milliyetçi düşünceler paralelinde gelişen yerel ve ulusal yaklaşımlar olmuştur. Bu incelemeler doğrultusunda, Holtay’ın bugün halen ayakta olan İstanbul Üniversitesi Gözlemevi, Esplanad Apartmanı, Mersin İş Bankası ve Bursa İş Bankası binaları mimari özellikleri bakımından değerlendirilmiştir. Diğer tüm mimari projeleri ve uygulamaları da katalog oluşturularak belgelenmiştir. Tez kapsamında, Holtay’ın mimarlık formasyonunun oluşumunu etkileyen etmenler dahilinde mimari ve eğitimci kimliğinin kendine özgü yanları ortaya konmuş, yapıları mimari alt yapısına ve değişen mimari tutumuna paralel olarak değerlendirilmiştir. Diğer yandan da Holtay’ın yaşamı, mesleki çalışmaları ve mimari uygulamaları ile ilgili edinilen bilgiler derlenerek, biyografik niteliklere sahip bir çalışma gerçekleştirilmek istenmiştir.

This piece of thesis focuses on the personal and academic identity of the architect Arif Hikmet Holtay who has contributed to the production and improvement of the architectural art and work, in the light of the varying conditions, architectural approaches and educational backgrounds in Turkey between the years 1930-1950. Particularly, the thesis, by way of introducing Mr. Holtay’s personal and academic life and his architectural works, aims to create a different perspective on varying architectural approaches between the years 1930-1950. The period commencing with the foundation of the Republic initiated the formation of the reforms for a democratic and contemporary society, and in this context, the architecture also changed to form a new perspective of the state. Contrary to the Ottoman Revivalism, in the beginning of 1930s, the architecture was dominated by a concept called “new architecture” which was influenced by the Western architecture in line with the Republican reforms. During this critical period, having completed his architectural education at the Stuttgart Technical College, Arif Hikmet Holtay returned to Turkey where he started to build his academic and professional experience and appeared at the middle of the aforementioned radical changes as a role architect. His experiences and educational background in Germany made him to be unique in comparison with his colleagues. In addition, he did not only influence the changes in the architecture during those years, but also led the educational reforms at Academy of Fine Arts, together with the foreign lecturers. Also, during this period, Mr. Holtay took an important role in his relationships with the foreign architects, most with the German ones in line with his sympathy to German ecole. During his thirty one year academic and architectural life, he always followed the developments in the architecture. Particularly, followed modernist “new architecture” in 1930s as an outcome of his educational background in Germany and then approached to the local approaches developed as a result of nationalist opinions. Between the years 1930-1950 which were two different architectural periods, Mr. Holtay appeared to be the one reflecting the ideological, intellectual and formal changes in architecture, supported with his architectural practices and high academic background. In this regard, in this thesis, the factors affecting the formation of his architectural and academic works in the light of the architectural approaches during these years will be analyzed. In order to understand Mr. Holtay’s background of architectural and academic approaches in Turkey, his education in Germany and factors affecting his architectural formation during his early architectural career have been analyzed. At this part, in which two important events that formed the background of the education at the Academy have been taken into consideration; the architectural education that has been changed under the influence of the modernist approaches of 1930s and foreign teachers, and the effectiveness of the “National Architectural Seminars” as a reflection of national approaches that have been developed under the influence of nationalist ideas during 1940s. In thesis, the two architectural approaches which were effective between the years 1930-1950, have been analyzed with also considering the current condition of the country back then. First of all, the new architectural form of the Republic, the modern approach, which was effective between the years 1930-1940 is taken into consideration. Another period which has been analyzed with in this scope is the national approach, developed parallel with the nationalistic ideas effective between the years 1940-1950. In the light of these analysis, Mr. Holtay’s four buildings have been examined. These buildings which still exist are as follows; Observatory of Istanbul University (İstanbul Üniversitesi Gözlemevi), Esplanad Apartment (Esplanad Apartmanı), Is Bank in Mersin (Mersin İş Bankası), and Is Bank in Bursa (Bursa İş Bankasi). Apart from the forgoing buildings, Mr. Holtay’s remaining architectural studies and designs are presented in the catalog. With in the context of the thesis, Mr. Holtay’s unique part of identity as an architect and teacher has been presented with in the scope of the factors effecting his architectural formation. And his buildings have been analyzed according to his architectural background and changing architectural approach. Consequently, it is aimed to compose a study which has biographic qualities by gathering informations about Mr. Holtay’s life, his vocational works and architectural applications.