Müze iç mekânlarında algı-anlatı-deneyim etkileşiminin iç mekân bileşenleri üzerinden değerlendirilmesi

Abstract

İç mekân bileşenlerinin müze anlatı aktarımına olan etkisinin, müzeyi deneyimleyen bireylerde oluşan duygu ve düşünceler üzerinden incelenmesi bu araştırmanın temel amacı olmuştur. Bu temel amaç için, iç mekân bileşenlerinin birey tarafından nasıl algılandığı ve mekân atmosferine sunduğu katkının araştırılması hedeflenmektedir. İç mekân deneyimi, birey ve mekân arasındaki iletişimin sonucu olarak ele alınmış ve bu iletişim döngüsünde mekândan bireye aktarılanlar, mekân anlatısı olarak değerlendirilmiştir. Araştırma, mekân ve anlatı kavramları arasında çok katmanlı ve derin bir ilişki olduğu, mekânın iç mekân bileşenleri ile anlatı oluşturabileceği, anlatıyı yönlendirebileceği yahut anlatıya destek olabileceği savları üzerine temellenmiştir. Bu bağlamda, mekânda anlatı kavramı önem kazanmış ve esasen anlatı aktarımı için tasarlanan müze mekânlarına odaklanılmıştır. Müze mekânlarının anlatı aktarımında, hem sergileme objelerinin, hem bilgilendirme arayüzlerinin, hem de iç mekân bileşenlerinin etken olduğu belirtilmiş, iç mimarlık disiplini çerçevesinde iç mekân bileşenlerinin mekân anlatısına olan katkısı araştırmada oluşturulan analiz modeli ile incelenmiştir. Tez çalışmasının araştırma yöntemi, literatür taraması, örnek analizi, gözlem ve anket çalışmasını içeren karma yöntemlerden oluşmaktadır. Literatür araştırmasında, mekân, deneyim, algı, anlam, duygu, anlatı kavramları, mekânın bireyler tarafından nasıl algılandığı, iç mekân atmosferini oluşturan iç mekân tasarım elemanları ve kriterleri irdelenmiştir. Literatür araştırması sonucunda, müze iç mekân analizinde kullanılacak iç mekân bileşenleri tespit edilmiştir. İç mekân bileşenleri biçimsel, duyusal ve bağlamsal olmak üzere üç grupta incelenmiş olup, bireylerin izlenimlerine olan etkileri araştırılmıştır. Sonrasında, müze iç mekânlarının iletişim işlevi araştırılmış ve müze iç mekânları, anlatı kapsamına göre makro anlatılı ve mikro anlatılı olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Önce evrensel ölçekteki müzeler, araştırmacının gözlemleri, mimari dokümantasyon ve literatür taraması ile analiz edilmiş, sonrasında yerel ölçekteki müze iç mekânları İtü İç Mimarlık Bölümü Lisans programı üçüncü yıl öğrencileri tarafından ziyaret edilmiş ve mekân deneyimine dair veriler anket yöntemi ile toplanmıştır. Örnek incelemesinde her bir mekân, iç mekân bileşenleri üzerinden tek tek incelenmiş, bireyler tarafından mekânın nasıl algılanabileceği ve bireylerde ne gibi izlenimler oluşturabileceği literatürle desteklenerek aktarılmıştır. Örnek incelemesi sonucunda, müze iç mekânlarını değerlendirilirken sıklıkla kullanılan değerlendirme parametreleri tespit edilmiş, kavramsal değerlendirme listesi oluşturulmuştur. Alan çalışmasında ise, müze iç mekânları literatürde tespit edilen iç mekân bileşenleri ve örnek incelemesi sonucunda elde edilen kavramsal değerlendirme listesi ile analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, müze mekânlarının iç mekân bileşenleri ile anlatı kurduğu ve bu anlatı aktarımı aracılığı ile mekânın bireyle etkileşime geçtiği doğrulanmıştır. İç mekân bileşenleri, tasarımcı tarafından anlatıyı destekleyecek yönde tasarlanıp bir araya getirildiğinde, hem mekânda anlatı yoğunluğu artmış, hem bireyler daha çok duygu ve düşünce geliştirmiş, hem de mekân akılda kalıcı hale gelmiştir. Ayrıca, araştırma, müze iç mekânlarının değerlendirilmesi için model önerisi sunmaktadır. Özellikle, alan araştırmasında oluşturulan müze mekânlarını değerlendirmeyi hedefleyen anket çalışmasının, hem iç mimarlar, hem de iç mimarlık öğrencileri için, mekân atmosfer analizinde ve bu analizden çıkarımda bulunmaya dair yol gösterici olacağı düşünülmektedir.