Gıda sistemi krizine kentlerde çözüm arayışları: İstanbul'da alternatif yapılar, aktörler ve politikalar

Abstract

Gıda sistemi, çevresel, ekonomik ve toplumsal faktörlerin etkileşim içerinde olduğu karmaşık bir yapıdır. Bu sistem, tohumdan sofraya kadar geniş bir yelpazede toplumsal ve ekolojik konuları içerisine alan çok boyutlu bir süreçtir. Gıda sistemi üretim, dağıtım, işleme, tüketim ve atık yönetimi gibi bir dizi faaliyeti içermekte ve bu faaliyetler çevresel faktörlerle, ekonomik koşullarla ve toplumsal dinamiklerle etkileşim halindedir. Geçmiş yüzyılda bilimsel ve teknolojik gelişmelerle birlikte dünya genelinde gıda üretimi ve verimliliği önemli ölçüde artmış olmasına rağmen, günümüzde hala milyonlarca insan açlık ve yetersiz beslenme sorunlarıyla karşı karşıyadır. Küresel Açlık İndeksi'ne göre her yıl milyonlarca insan açlık nedeniyle yaşamını yitirmekte, yüz milyonlarca insan açlıkla mücadele etmekte ve milyarlarca insan gıda güvencesizliğiyle karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca, mikro besin eksiklikleri veya gizli açlık olarak adlandırılan sorun, milyarlarca insanı etkilemektedir. Bunlara ek olarak, kentleşme, nüfus artışı, tarımsal üretimde kullanılan kimyasal girdilerden kaynaklanan çevresel sorunlar, iklim değişikliği ve bunun sonucunda ortaya çıkan aşırı hava olayları gıda sistemlerinin temel zorlukları arasındadır. Son dönemde ise 2008 küresel gıda krizi ve 2020'deki COVID-19 pandemisi, gıda sistemlerinin sürdürülebilirliği konusundaki endişeleri artırmış ve sistemin kırılganlığını bir kez daha gözler önüne sermiştir. Küresel gıda sisteminin neden olduğu çok boyutlu kriz ise dünya genelinde gıda muhalefetlerini ve alternatif bir sistem arayışını ortaya çıkarmıştır. Gıda sistemine ilişkin endişelerin toplum tarafındaki karşılığı üretici ve tüketicilerin doğrudan birbirine bağlandığı yeni örgütlenme pratiklerini ortaya çıkarırken, diğer yandan sistemin dönüşümünde ve sürdürülebilir bir sistem oluşturmanın yollarının oluşturulmasında öne çıkan bir diğer aktör ise yerel yönetimler olmuştur. Bu çalışma yerel yönetimlerin ve alternatif gıda örgütlerinin kabiliyet, kapasite ve rollerini ve değişimin öznesi olarak bu iki yapının etki sınırlarını açıklığa kavuşturmayı amaçlamıştır. Çalışmada araştırma yöntemi olarak nitel araştırma yöntemi, araştırma deseni olarak ise "durum çalışması" seçilmiştir. Çalışmada kullanılan yöntem, araştırma sorularının doğasından kaynaklanan gereksinimler doğrultusunda belirlenmiştir. Çalışmanın bulguları yerel yönetim politikalarının çoğunlukla mevcut yasal sınırlarla kısıtlandığını ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin (İBB) politika yaklaşımının radikal bir kopuş ortaya koymadığını, aksine mevcut zorlukları anlama, uyum sağlama ve sürdürülebilir gıda sistemine geçişi teşvik etme amacını yansıttığını göstermektedir. Alternatif Gıda Ağları'nın ise alternatif sistem tahayyüllerini uygulama potansiyeline sahip olmakla birlikte geniş toplumsal katmanlara ulaşmadıkça sistemi dönüştürme kapasitesinin sınırlı olduğu ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda hem yerel yönetimin etkili yönetişim adımları atması hem de alternatif gıda inisiyatiflerinin kapsayıcı bir yapı oluşturarak toplumsal çeşitliliği desteklemesi, İstanbul'un sürdürülebilir gıda sistemine geçişinde kritik önemdedir.