Sürdürülebilir kentleşme sürecinde, İstanbul Kağıthane deresi çevresindeki kent içi konut yerleşimlerinin ekolojik koridor yerleşim ilkeleri bağlamında analizi

Abstract

Kamu altyapısı, konut, endüstriyel ve ticari kullanımın artmasıyla hızlanan kentleşme, çeşitli ekolojik süreçleri etkileyebilecek ve sürdürülebilirliği tehdit edebilecek etkisiyle doğal çevreyi baskı altına almaktadır. Kentleşmenin artışı, özellikle mega şehirlerde, doğal çevre üzerindeki etkileri bakımından dikkat çekici bir durum oluşturmaktadır. Su kaynakları, orman toplulukları, tarımsal üretim ve genel olarak ekosistemlerin korunması gerekliliği bu süreçte önemli bir yere sahiptir. Doğal çevrenin baskı altına alınması, ekolojik süreçleri ve biyolojik çeşitliliği tehdit etmekte, bununla birlikte iklim değişikliğiyle mücadele için de önemli bir engel oluşturmaktadır. Kentleşme süreci, doğal yaşam alanlarına ve ekosistem hizmetlerinin sürdürülebilirliğine olumsuz etkiler yaparak arazi kullanımını değiştirmiştir. Özellikle sanayileşme ve kırsaldan kente göç, ekosistemler üzerinde belirgin olumsuz etkiler yaratmıştır. Kentleşme süreci, ekolojik koridorların yapısını ve işlevini olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle, ekolojik koridorların korunması planlama ve tasarım süreçlerinde zorunlu hale gelmiştir. Kentsel ekolojik koridorlar, bu sorunları ele alarak, ekosistem hizmetlerini sürdürülebilir kılmak ve biyolojik çeşitliliği korumak için önemli rol oynamaktadır. Bu bağlamda, kentsel planlama süreçlerinde ekolojik koridorların entegrasyonu, sürdürülebilir şehirleşme ve çevresel koruma açısından kritik bir strateji olarak görülmektedir. Özellikle kent içi ekolojik koridor belirten dere kenarları, ekosistemin canlılığı ve iklim değişikliğiyle mücadelede kritik rol oynar. Bu alanlar, suyun doğal döngüsünün devam etmesine katkı sağlar, biyolojik çeşitliliği korur ve şehir içindeki mikro iklimleri düzenler. Dere kenarları, aynı zamanda sel ve taşkın gibi doğal afet risklerini azaltmada da önemli bir işleve sahiptir. Yaşam kalitesini artıran bu ekolojik değerlerin korunması için ekolojik planlama ve tasarım yaklaşımları hayati önem taşır. Doğal çevre ve yapılaşmış çevrenin bir arada olduğu dere kenarları, oluşturduğu ekolojik koridorla birlikte doğal dengeyi bozabilen tehditlere ve küresel iklim değişikliğine karşı koyabilecek potansiyele sahiptir. Bu bağlamda, özgün ekolojik değerlere sahip temel su akslarının kente dahil edilmesi sürecinde ekolojik planlama ve tasarım yaklaşımlarının önemi büyüktür. Dünya genelindeki dere kenarı tasarım ve planlama örneklerinde çevre koruma, doğal afet risklerinin azaltılması ve sürdürülebilirlik gibi faktörler ön plana çıkmaktadır. Küresel girişimler, örneğin Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA 11), çevresel koruma stratejilerini teşvik ederek kentsel ekolojik koridorların korunmasına ve geliştirilmesine önemli katkılar sağlamaktadır. Bu girişimler, ekosistemlerin korunması, su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi ve biyolojik çeşitliliğin desteklenmesi gibi amaçlar taşımaktadır. İstanbul için önemli bir ekolojik koridor oluşturan Kağıthane Deresi ve çevresi, 1950 sonrası hızlı kentleşmenin etkisiyle müdahaleye uğrayan açık profile sahip dere örneğidir. Kağıthane Deresi, İstanbul'un kentleşme sürecinde önemli bir su aksı olarak işlev görmüştür. Ancak hızlı ve kontrolsüz kentleşme, dere çevresindeki doğal habitatların bozulmasına ve su kalitesinin düşmesine neden olmuştur. Bu bağlamda, çevresel bozulmalara sebep olabilecek kentleşme sürecinin yönetilemediği ve doğru stratejiler uygulanmadığı durumda kontrolsüz yapılaşan dere kenarındaki alanların, kentsel dönüşümle yapılaşan konut yerleşim örneklerinin ekolojik açıdan fiziksel değişimleri tartışılmaktadır. Bu çalışmada, Kağıthane Deresi kenarının farklı zaman dilimlerindeki dönüşüm süreci ve bugünkü durumu, alanın net bir şekilde tanımlanması amacıyla detaylandırılmaktadır. Kağıthane Deresi kenarındaki 2010 sonrası endüstri alanından dönüşerek yapılaşan Vadistanbul Park Evleri, Vadistanbul Teras Evleri ve Kordon İstanbul konut yerleşim örnekleri incelenerek dere üzerindeki etkileri tartışılmaktadır. Çalışma alanı sınırları, kentsel karakteri ve sosyo-ekolojik bağlamı dikkate alınarak tanımlanmaktadır. Bu çalışmada, kentsel dönüşüm sürecinde dere kenarlarındaki endüstri alanların konut yerleşimlerine dönüşümüyle ortaya çıkan etkileşimler, hem derenin konut yerleşimlerine etkisi hem de konut yerleşimlerinin dere ekolojisine olan etkisini karşılıklı olarak değerlendirmek amacı ile kullanılmaktadır. Bu bağlamda, dere kenarı konut yerleşimlerinin ekolojik olarak sürdürülebilir tasarım süreçlerinin incelenmesi hedeflenmektedir. Dere kenarı konut yerleşiminin literatürdeki mevcut bağlama etkilerini inceleyerek Kağıthane Deresi ve çevresinin 1982-2022 yılları zamansal-mekânsal analizleri, doğal çevre bileşenleri ve ekolojik çevre değerlerine yönelik analizler ve fiziki çevre kontrolü analizleri üzerinden tespitler yapılmaktadır. Çeşitli kurumlardan ve kaynaklardan temin edilen materyallerin uygun analiz yöntemleri kullanılarak değerlendirilmesi ve tüm çıktıların SITES-LEED sertifikasyon araçlarının kapsama alınan kriterleri ile yorumlanması metodoloji olarak izlenmiştir. Mevcut doğal yapısını kaybetmiş ve dönüşmüş alandaki konut projelerinin ekolojik çevreyle olan ilişkisi üzerindeki tespitlerin çıktıları değerlendirilmektedir. Giderek artan dere kenarı konut yerleşimlerinin ekolojik çevre ile birlikte düşünülerek, derenin yerleşim için potansiyele dönüşmesi ve konut yerleşimlerinin de dere için tehdite dönüşmemesi hususundaki çıktıların değerlendirilmesi ile tasarım stratejileri önerilmektedir. Çalışmanın sonuçları, dere sistemleri ve konut yerleşimlerinin etkileşimleri hakkında kapsamlı bir anlayış sağlayarak, gelecekteki planlama ve uygulamalara sonuçları ile rehber niteliğindedir. Ekolojik planlama ve sürdürülebilir tasarım yaklaşımları, kentsel alanlarda doğal çevrenin korunmasına ve iyileştirilmesine yönelik önemli stratejiler sunmaktadır. Kağıthane Deresi ve benzeri doğal alanların korunması ve sürdürülebilir kullanımı, gelecek nesiller için sağlıklı ve yaşanabilir bir çevre bırakmak adına kritik öneme sahiptir. Bu çalışma, kentsel alanlarda ekolojik dengenin korunmasının önemini vurgularken, aynı zamanda sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmada ekolojik planlama ve tasarımın kritik rolünü gözler önüne sermektedir. Kağıthane Deresi örneği, kentsel dönüşüm süreçlerinin doğru yönetildiğinde, doğal çevrenin korunması ve iyileştirilmesine nasıl katkı sağlayabileceğini göstermektedir. Bu bağlamda, gelecekteki şehir planlamalarında ekolojik değerlerin ön planda tutulması, sürdürülebilir ve yaşanabilir kentlerin oluşturulmasına yönelik önemli bir adım olacaktır.