Türkiye'de Tütün Kontrol Politikaları: Tütün Endüstrisi Faaliyetleri Işığında Bir Değerlendirme

Abstract

Bu çalışma, Türkiye'de uygulanan talep yönlü tütün kontrol politikaları karşısında tütün endüstrisinin yürüttüğü faaliyetleri incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma bu çerçevede, Türkiye'de tütün endüstrisinin ürün farklılaştırma ve çeşitlendirme, fiyatlama, reklam ve maliyet yönetme stratejilerini mercek altına almıştır. Resmi veri tabanları ve literatür araştırması ile derlenen çeşitli tütün ürünlerinin satış rakamları ve fiyatları, tütün ürünleri üzerine uygulanan vergiler, endüstrinin yaprak tütün kullanım eğilimleri, tütün şirketlerinin satış geliri verileri ikincil veri analizi yöntemiyle incelenmiştir. Çalışmada, endüstrinin ürün farklılaştırma ve çeşitlendirme stratejilerinin sonucu olarak kişi başına toplam sigara satışlarının tüm analiz dönemleri için azalmasına rağmen, bazı sigara çeşitlerinde arttığı bulgulanmıştır; 2007-2012 döneminde düşük katranlı %3,7, çok düşük katranlı %67,7; 2008-2013 döneminde ince %63, süper ince %122 ve 2010-2013 döneminde aromalı olanların %13 olmak üzere kişi başına satışları artmıştır. Fiyatlama stratejilerinin sonucu olarak, tütün vergi artışları karşısında, vergi öncesi reel perakende satış fiyatlarının yüksek fiyatlı sigara grubunda diğerlerinden daha fazla olmak üzere, her fiyat seviyesinde artırıldığı, böylelikle tüm fiyat kategorilerinden elde edilen reel satış gelirlerinin vergilere ve kısmen azalan satışlara rağmen yükseldiği, ayrıca bu sayede, fiyata duyarlı tüketicinin bırakmasını önlemenin hedeflendiği bulgulanmıştır. Yasaklar karşısında reklam faaliyetlerinin ise endüstrinin dağıtım ağındaki gücünü kullanarak, perakende satış noktalarında tütün ürünleri teşhirinin yapılmasıyla aşıldığı görülmüştür. Maliyet azaltma stratejileriyle, ileri teknoloji ve verimliliğe sahip, belirli bölgelere yoğunlaşmış imalat tesislerinin kurulduğu; Tütün Fonu'nun kaldırıldığı ithal tütünün sigara üretiminde kullanımının artırılması ve tütünde devlet destekleme alımlarının kaldırılması ile daha ucuza tütün girdisinin temin edildiği ve yerli tütün alımlarının birim fiyatın düşük olduğu Akdeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri'ne kaydırıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Böylelikle, Türkiye'de faaliyet gösteren ulusötesi tütün şirketleri, uyguladıkları stratejilerle talep yönlü tütün kontrol politikalarının etkisini zayıflatarak, İstanbul Sanayi Odası (İSO) verilerine göre Türkiye'de ilk 500 şirket arasında bulunup, büyümeye devam edebilmişlerdir. Tütün ürünleri tüketiminin azaltılarak zaman içinde sonlandırılabilmesi için, endüstrinin yüksek kârlılıkla sürdürdüğü tütün ürünleri imalat ve ticaretine kısıtlama getirecek arz yönlü tütün kontrol politikalarının talep yönlü politikalarla birlikte uygulanması gerekmektedir. Anahtar kelimeler: Tütün endüstrisi, Tütün kontrolü, Arz yönlü tütün kontrolü,Türkiye

The study aims to explore strategies of tobacco industry in face of demand side tobacco control policies in Turkey. In this context, the study scrutinizes industry strategies of product proliferation and differentiation, pricing and cost management. On the basis of the reviews of official sources and literature, secondary data analyses are made for the following data; retail sales and prices of various tobacco products, tax rates of tobacco products, trends in tobacco leaf purchases by tobacco industry and sales revenues of tobacco industry. As a result of product proliferation and differentiation strategies of tobacco industry, despite decreasing total per capita cigarette sales, in some cigarette types, per capita sales increased: during 2007-2012; 3.7% for the low tar; 67.7% for the ultra-low tar; during 2008-2013 by 63% for the slim, by 122% for the super slim and during 2010-2013 by 13% for the flavored cigarettes. As a result of pricing strategies, in the face of tobacco tax increases, before-tax real average package prices were incrementally increased in all price segments, while the increases were higher in premium brands than the economy ones. As a whole, real sales revenues of tobacco companies increased in all price segments despite rising tobacco consumption taxes. Therefore, the industry, through pricing strategies, has manipulated and used the tax increases as a tool for maintaining its profitability. Also, the industry with its powerful distribution network undermines advertisement bans by point of sale displays of tobacco products. As well, as a result of cost management strategies, manufacturing plants with advanced technology and high productivity were established in concentrated places; cheaper tobacco inputs were provided via the removals of the Tobacco Fund on imported tobacco leaf and state-subsidized-tobacco purchases; domestic tobacco leaf purchases are shifted from high cost to low cost regions of Turkey as Mediterranean, East Anatolia and Southeastern Anatolia. By mitigating the effects of demand side tobacco control policies through various strategies, transnational tobacco companies in Turkey could continue to grow according to the data of Istanbul Chamber of Industry (ISO) for Turkey's top 500 companies. To be able to reduce and finalize tobacco consumption over time, highly-profitable manufacturing and trade of tobacco products should be restricted with the implementation of supply side tobacco control policies along with the demand side tobacco control policies. Keywords: Tobacco industry, Tobacco control, Supply side tobacco control, Turkey