Görme Engelli İlkokul Öğrencileri İçin Yeni Ürün Geliştirme Sürecinde Tasarım: Yenilenebilir Braille Ekranlı Elektronik Okuyucu Örneği

Abstract

İnsanların hayatlarında bilgi ve bilgiye erişim kavramları belki de tarih boyunca hiç olmadığı kadar büyük bir yer kaplar hale gelmiştir. Günümüzde insanlar çok çeşitli kaynaklar aracılığıyla bilgi edinebilmekte ve çeşitli araçlar kullanarak mevcut bilgi havuzuna katkıda bulunabilmektedir. Okuryazarlık genel anlamıyla kişinin okuyup yazabilme eylemini gerçekleştirip gerçekleştiremediğini anlatmak için kullanılan bir kavram olsa da artık çok daha geniş bir bağlamda değerlendirilmektedir. Okuryazarlık yalnızca bir veriyi okuyabilme veya yazabilmeyi değil aynı zamanda dili kullanabilmeyi, sayıları, görselleri ve diğer kaynakları anlamlandırabilmeyi, bunları yorumlayabilmeyi ve daha etkili iletişim kurmayı da sağlamaktadır. Bu nedenle kişinin okuryazar olup olmaması onun sadece eğitsel durumuyla değil sosyal konumuyla da ilgili önemli veriler sağlayan bir gösterge durumundadır. Bilgiye erişim ve okuryazarlık birbirine doğrudan bağlıdır. Okuryazar olmayan kişiler bilgiye erişimde kullanılan en önemli aracı olan yazıyı ve dolayısıyla yazılı verileri anlamlandıramamakta ve bunun sonucunda bilgiye erişememektedir. Braille alfabesi görme engelli bireylerin dış dünyaya açılan en önemli kapılarından biri olarak görülmektedir ancak Braille okuryazarlık oranının özellikle son 60 senelik dönemde dünya genelinde ve ülkemizde hızlı bir şekilde düştüğü görülmektedir. Dünya üzerinde bulunan yaklaşık 285.000.000, ülkemizde bulunan 1.000.000’ı aşkın görme engelli bireyin Braille alfabesine yeterince önem vermemesi durumunda alfabenin unutulmaya yüz tutacağı düşünülmektedir. Görme engelli bireylerin Braille okuryazarlık oranının hızlı bir şekilde düşüyor olmasının çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bu nedenlerin bir sonucu olarak görme engelli bireyler arasındaki Braille okuryazarlık oranı %10 seviyesinin de aşağısına düşmüştür ve bu düşüşün devam edeceği öngörülmektedir. Çalışma Braille okuryazarlığındaki düşüşü temel alarak ortaya çıkmıştır. Mevcut problemin çözümü için çeşitli öneriler getirilebilmesi adına durum detaylı bir şekilde incelenmiştir. Elde edilen veriler Braille okuryazarlığındaki düşüşün hem çevresel etmenlerden hem de görme engelli bireylerden kaynaklandığını göstermektedir. Okuryazarlık oranını etkileyen çevresel etmenler yetersiz ve niteliksiz eğitsel kaynaklar, eğitmenlerin gerekli donanıma sahip olmaması, elverişsiz eğitim ortamı, düşük kullanılabilirliğe sahip ürünler gibi çeşitli başlıklar halinde sıralanabilir. Düşüşü tetikleyen ve görme engelli bireylere doğrudan bağlı olan nedenler arasında ise okuryazarlığın metin okuma teknolojisi gibi çeşitli diğer araçlarla ikame edilmeye çalışılması, Braille okuryazarlığının getirilerinden haberdar olunmadığı için eğitime önem verilmemesi ve eğitimin göz ardı edilmesi gibi faktörler bulunmaktadır. Ancak mevcut durumun yaşanmasında en büyük etkinin çevresel etmenlerden kaynaklandığı görülmüştür. Braille okuryazarlığının önemi ve görme engelli bireylerin yaşamları üzerindeki etkilerini göstermek için çeşitli istatistiki veriler ve araştırmalardan yararlanılmıştır. Bu veriler göstermektedir ki Braille okuryazarı olan görme engelli bireyler, okuryazar olmayan görme engelli bireylere göre daha yüksek eğitim seviyesine sahiptir, işgücüne katılım oranları daha fazladır ve bunun sonucu olarak daha çok görme engelli birey ekonomik bağımsızlıklarına kavuşmuş durumdadır. Mevcut durumdan hareketle daha çok görme engelli bireyin Braille alfabesini öğrenebilmesini sağlamak için çeşitli ürün önerileri getirilmiştir. Yapılan çalışma bu öneriler içerisinde bulunan elektronik Braille okuyucusu fikrinin ürün geliştirme süreci sonrasında prototipinin üretilmesi için gerçekleştirilen aşamaları ve bu sürecin altyapısını oluşturan teorik bilgileri içermektedir. Çalışmanın üçüncü bölümü ürün geliştirme süreçleri ve bu süreçleri gerçekleştiren çalışma gruplarının yapılarını ele alır. Bu bölümde incelenen ürün geliştirme süreçleri ve süreçlere ait aşamalar ile araştırma kapsamında yapılmış örnek olay çalışmasında izlenen sürece dair altyapı oluşturulmuştur. Bölüm kapsamında ayrıca çalışma gruplarına, onların iletişimsel ve organizasyonel yapılarına da değinilmiştir. Çalışma gruplarının yapıları öngörülen ürün geliştirme süreci aşamalarını ve aktivitelerini doğrudan etkilemektedir. Sürecin verimli bir şekilde ilerleyebilmesi adına uygun yapının kurulması büyük önem taşımaktadır. Çalışma kapsamında gerçekleştirilen ürün geliştirme süreci işbirlikçi tasarım açısından iki farklı bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Bunlardan birincisi araştırmaya konu ürün geliştirme sürecinin farklı disiplinlerden üç kişinin bir araya getirilmesi ile oluşturulan çalışma grubu tarafından gerçekleştirilmesidir. Uygulanan işbirlikçi tasarım sarmalı ile tasarım ve tasarımcının süreçte diğer alanlarla ve bu alanlardan sorumlu kişilerle ilişkisi incelenmiş, söz konusu alanların birbirlerine göre konumları ve gerek ikili gerekse üçlü bağlantıları irdelenmiştir. Bahsedilen süreç görme engelli bireylere yönelik yardımcı teknoloji barındıran bir ürün geliştirmek üzere gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle görme engelli bireyler çalışmanın başlangıcından itibaren süreçte bulunmuş ve sürecin gidişatını büyük ölçüde etkilemiştir. Gerek mevcut durumun sağlıklı bir şekilde analiz edilmesi gerekse karşılaşılan sorunlara makul çözüm önerilerinin getirilmesi için görme engelli bireylerin süreçte bulunmaları önemli bir rol oynamaktadır. Gerçekleştirilen vaka çalışması, mevcut problem için getirilen çözüm önerileri arasından seçilen bir fikrin ürün geliştirme aşamasına geçirilmesi ve sonucunda ürün prototipinin oluşturulması esnasında yapılan aktiviteleri içermektedir. Bu bölümde problemin belirlenmesinin ardından gerek tasarımcının gerçekleştirdiği kişisel çalışmalara gerekse Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’ndan alınan Teknogirişim Sermayesi Desteği’nin ardından oluşturulan çalışma grubu ile yapılan ürün geliştirme aktivitelerine değinilmektedir. Bu bölümde tüm süreç detaylarıyla ortaya konulmuş, böylece benzer bir çalışma için şablon oluşturulması hedeflenmiştir. Çalışmanın son bölümünde elde edilen veriler değerlendirilmiş, özel bir hedef kitleye yönelik ürün geliştirme süreçlerinde tasarımın nasıl konumlandığı ve nasıl konumlandırılması gerektiği ile ilgili çeşitli yorum ve çıkarımlarda bulunulmuştur.

We are living in an information age. People are surrounded with different types of information sources like television, computers, mobile phones, tablets, etc. Our lives are based on information and accessing information. They have become almost the most important things in our lives. It can be said that people’s lives are directly linked to information and getting information in a way. Today there are tons of options to access information and also it is possible to enrich information repository easily. Literacy means that one can or cannot read and write. It is the most basic definition of literacy but today it is used in a much more widewider context. Literacy not only means that one can read and write but also shows one can use language, understand what numbers, visuals or other information sources mean. By literacy, one can interpret the data he or she takes and make sense of it. Literacy is also key to communicate effectively. Thus, it can easily be said that being literate not only shows one’s educational capability but also gives important clues about social status. Accessing information and literacy is directly connected to each other. Those who are not literate are deprived of the ability to understand written sources and therefore they cannot access information. Braille alphabet is seen to be the door to the outer world for the visually impaired. It allows them to feel and learn what is out there. But unfortunately Braille literacy is declining rapidly all around the world and in Turkey in last 60 years. There are almost 285.000.000 visually impaired in the world and over 1.000.000 in Turkey. It is thought that if visually impaired do not care about Braille alphabet enough it will probably be out of use and become extinct. There are different reasons that trigger the decline of Braille literacy ratio. As a consequence of these reasons Braille literacy ratio is now under 10% among visually impaired and it seems this trend is still going on very powerfully. This study is based on the decline of Braille literacy among visually impaired. To understand what causes that current situation is examined and inspected thoroughly. Obtained results shows that there are both internal and external factors that causes Braille literacy ratio to drop rapidly. These external factors can be listed as insufficient sources like books published in Braille, unqualified educators, inadequate learning environment, products with low usability, etc. Internal factors which can be defined as the reasons directly connected to visually impaired can be listed as replacing Braille with non-equivalent technology like text-to-speech, not being aware or concerned about the advantages of Braille literacy, etc. Thus big portion of visually impaired does not care about Braille literacy anymore. But to compare external factors affect Braille literacy ratio much more than internal factors. This study first focuses on the importance of Braille alphabet and Braille literacy. To understand and show what Braille means to visually impaired some research and statistical data are analyzed deeply. These data clearly show that visually impaired who are Braille literate have higher educational degree, are more likely to have a job thus they are much more economically independent. As stated Braille literacy plays very important role in their life. Braille literacy is not only related to education but also directly affects their daily life. With respect of this knowledge it is thought that Braille literacy must be learned and used actively and widely again. In the context of this study different product ideas are generated with brainstorming and idea of developing an electronic Braille reader device is seemed modest and achievable goal. This study includes and explains the activities that are done in new product development process which start with idea generation and result in producing a working prototype. In the third chapter of this study new product development processes are explained and analysedanalyzed thoroughly. In this part of the thesis, the study focuses on product development processes. First the terms “product” and “product development” are described. Then the factors that affect the efficiency of product development processes are explained. After that generic product development processes and their phases are analyzed and described thoroughly. The chapter goes on with project groups which carry out the development activities. Organizational and communicational structures of the project groups are defined in order to show what is important for creating a good atmosphere among group members to achieve pre-specified goals. Aim of this chapter is to create a sub-structure for the conducted case study. In fourth chapter participatory design is described and compared with the terms “design for all” or “inclusive design”. Also it is explained what accessible design means and how it is related with participatory design. After that new product development process is explained with two perspectives of participatory design. One perspective is that project group is composed with 3 persons with different professionals. Applied participatory design helix helps to define the position of both design and designer with other professions. Other perspective focus on the role of visually impaired people in product development process. Case study includes a product development process for visually impaired to create an assistive technology. Thus visually impaired people play very important role in the process. They are included from the start of the process which is brainstorming and affected the path of process vastly. Visually impaired people and students not only helped to understand and analyze current situation but also gave different points of view to generate solutions to the problem. Case study includes a new product development process which is carried out from concept idea to produce a prototype of the proposed product idea. In this chapter all activities which are done throughout the product development process are explained and presented chronologically. These phases includesinclude personal work of designer. Product development process is started after applying and being accepted to “Teknogirişim Sermayesi Desteği Programı”. This chapter clarifies application process and creating project group with respect to the third chapter of the study. Aim of this chapter is to create a template for those who are planning to work on similar subjects. In the last chapter of the study findings are summarized and discussed with regard to the research questions. ConsequentlyConsequently, this study aims to locate where design and designer stands in participatory product development process and propose both product development and participatory design methods.