Safedi’nin Müzik Teorisinin İncelenmesi

Abstract

Bu çalışma 1991 yılında Dr Abdülmecid Diyab ve Ustaz Ğattas Abdülmelik Haşebe tarafından yayınlanan Salahaddin Safedi'nin Risale fi İlmi'l Musikâ yazması üzerine ?Safedi'nin Müzik Teorisi? adı ile İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde bir giriş ve üç ana bölüm halinde tez olarak hazırlandı. Giriş bölümünde ilk olarak Türk Müziği açısından edvar ve risale gibi müzik teori eserlerinin önemi belirtilmiştir. Daha sonra edvarlar ve risaleler hakkında yapılmış akademik çalışmalar ile yayımlanmış kitaplardan bahsedilerek, örnekler verilmiştir. Neden böyle bir çalışmaya gerek duyduğumuz açıklanarak, kullandığımız kaynak ve araştırmalardan söz edilmiştir. Ardından tezi yaparken nasıl bir yol takip ettiğimiz ve hangi metotları kullandığımız anlatılmıştır, kullanılan transkripsiyon alfabesinden bahsedilmiştir. Örnek vermiş olduğumuz akademik çalışmalarla, yayınlanmış eserlerin çalışma metotları ve araştırma yollarını açıklayarak, hazırlanan çalışmanın kendi planı da bu bölümde anlatılmıştır. Tezin ikinci bölümünde Risâle fî `İlmi'l Mûsîkâ adlı eserin müellifi hakkında bilgi verilmektedir. Tam olarak adı Salahaddin Ebu, Safa Halil İbn Aybek Safadî'dır. Ataları Türk asıllı olup babası Memluk Türklerinden İzzettin Aybek olup künyesindeki Aybek sıfatını da buradan almaktadır. Onun edebiyat, dil, hat ve sitilistlik alanındaki bilgi ve yetenekleri Türk Memlukluları devleti idaresinde resmi görevlerde bulunma fırsatı yaratmış, Doğum yeri olan Safad'da sekreterlik görevi yaparak başlamış daha sonra Kahire, Halep, Rahbe ve Şam'da çeşitli katiplik görevlerinde bulunmuştur. Hayatının çoğunu geçirdiği Şam'da bir veba salgını sonucu 23 Haziran 1363'te vefat etmiştir. Devlet görevlerinde bulunduğu bu süreçte çok sayıda biyografik sözlük, edebi eser, tarih kitapları, belagat (güzel söz söyleme sanatı) ve kompozisyon alanlarında çok sayıda eserler yazmıştır. Kendi ifadesine göre 300 cilt eserinin olduğunu belirtmiştir. En önemli eserlerinden: Vafi Bil Vafayat, Ayanü'l Asır ve Avanü'l Nasır, Masaliki Absar Fi Memalik Amsar, Teksire, Tashihhü'l-Tashif ve Tahrirül Tahrif, Gavamizu Sihah, Tavşiü'l-Tavşih. 1991 yılında Kahire'de Dr. Abdülmecid Diyab ve Ustaz Ğatdas Abdülmelik Haşabe tarafından yayınlanan Risâle fî `İlmi'l Mûsîkâ adlı eser hakkında bilgi ve Amnon Shiloah The Thory of Music in Arabic Writings adlı eserinde belirttiğine göre, bu eserin Safadî'ye ait olup olmadığına dair tereddütleri olduğuna yönelik bilgi ve açıklamalar verilmiştir. Tezin dördüncü bölümünde Risâle fî `İlmi'l Mûsîkâ adlı eserin Muhammed Tebrisani tarafında yazılan nüshası olan el yazması ve eser üzerine Arapça yapılan edisyon transkripsiyon hakkında tespit edilen açıklayıcı bilgiler verilmektedir. Berlin kütüphanesinde bulunan diğer nüshalar hakkında açıklayıcı bilgiler verildi. Ayrıca müzik, gına ve lahın kelimelerinin etimolojik incelenmesi yapılmış ve risaledeki vü müzik, felsefe, astronomi ve astroloji ilişkileri incelenmiştir. Edvar yerine kullanılan makam terimi, 12 makam 24 şube ve 7 avaze seyir özellikleri ile birlikte batı nota sistemi ile açıklanmaya çalışılmıştır. Bölümün sonunda Risalede geçen şahıs isimleri enstrüman ve müzik terimleri hakkında açıklayıcı bilgiler verilmiştir. Tezin dördüncü bölümünde, Diab ve Haşabenin 1991 yılında yayınlamış oldukları kitabın sonunda alınan Safedî'nin Risale fi İlmil Musiki adlı eserin Arapçadan Türkçeye tercümesi bulunmaktadır. Tezin sonuç bölümünde yapılan bu çalışmanın özellikleri ve çıkartılan sonuç hakkında bilgiler verilmiştir. Müzik tarihi içerisinde Türk Müziği teorisi ve uygulamalarını belirleyen edvar ve risale gibi kaynakların önemi ve bu eserlerden biri olan Safedi'nin Risale fi İlmil Musiki adlı eserin Türk Müziği tarihi ve gelişimi içerisinde olumlu ve faydalı bir etken olmasına çalışıldığı belirtilmiştir.

This work which was named ?Safadi?s Music Theory? was prepared from Salahaddin Safadî?s manuscript Risale fi İlmi?l-Mûsîkâ published by Dr. `Abd al- Madjid Diyab and Ustaz Ghattas `Abd al-Melik Khashaba (Cario 1991) in the Musicolgy program of Social Sciences Institute of the Istanbul Technical University as a masters thesis with an introduction and three parts. First of all, in the introduction of the thesis, theory works of music such as edvar and risale on music are described with their importance for Turkish Classical Music. Thereafter, some examples are given by mentioning academic studies and published books about the edvar and risale related music. It has been given short information about these which was mentioned above with giving reason as to why there was a need for such a study. Besides, describing study schedules of the published works with the academic studies which are given examples for plan prepared work is also given. We have used by stating the used transcription. Secondly, the methods and the way of researches we have utilized are mentioned in this part. In the first part of the thesis, it was elaborately mentioned Safadi?s biography and his works. His full name is Salâh al-Din Abû-l Safâ Khalil ibn Aibak al-Safadî (1297-1363), philologist, littérateur and biographer. He was born in Safad upper Galilee, he was of Turkish ancestry. His father, al-Amir `Izz al-Din Aibak was of Turkic origin; the nisba al-Aibak, after some ?Mamluk Amir? named Albaki, seems to have belong to him. His abilities as a stylist, litterateur, philologist and calligrapher opened up opportunities in government serves during Bahri Memluk sovereignty (Turkish Memluk), the positions he held firstly secretary in Safad, later katib al-dardj, katib al-dast, katib al-insha and katib al-sirr and also wakil al-khizana in Cairo, Halab, Rahba and Damascus. Most of his time, however, was spent in Damascus where during one of the periodic outbreaks of the plague, his energetic activities came to an unexpected end on July 23, 1363. In spite of these administrative duties he managed to write an almost unbelievable quantity of works, most of which are biographical dictionaries, poetical, history, rhetorical exercises and compilation. He himself spoke of 300 volumes of his own composition. Some of his main works are on elaborate biographical dictionary, the Wâfi bi-l wafayat. It will suffice to mention a few of his other works: A?yan al- `asr wa a?wan al-nasr; extract from the preceding restricted to the author?s contemporaries, Masalik al-absar fi memalik al-amsar; treatise on geography, Altadhkira al-salahiya; collection of extract with commentaries. Other books deal with the biographies of blind persons, or of one eyed persons and the others; Tashih al tashif wa tahrir al-tahrif, Ghawamid al-Sihah, Tawshi al-tawsih, e.c. Expectedly, pseudo-attributions do exist and remain largely uninvestigated. Al-Safadî could ix presumably have dealt with the theory and practice of music, but the Risala fi `ilm almûsîkâ published as by Dr. `Abd al-Madjid Diyab and Ustaz Ghattas `Abd al-Malik Khashaba (Cairo 1991) is clearly claim not by him. Amnon Shiloah, The theory of music in Arabic writings, Munich 1979, 276, 304-6. In the third part of the thesis, it was given some information about Safadi?s treatise Risala fi `ilm al-mûsîkâ published by Diyab and Khashaba (Cairo 1991); thereafter, three manuscripts mentioned by Amnon Shiloah in his book in the Staatsbibliothek in Berlin were described. The others subject in this part; on the etymology of the terms musiki, ghina and lahn music and philosophy, astronomy, astrology, as a term makam used instead of edvar firstly in history, twelve makams, twenty-four shu?ba and seven awazat (secondary modal entity) were given the system of Western music notes to able to see their seyir (melodic movement). Finally, the people, instruments and terms which writing in the treatise were given with some explanations and their meanings. In the fourth part of the thesis, the translation of Risala fi `ilm al-mûsîkâ from Arabic into Turkish language taken at the end of Diyab and Khashaba?s book published (Cairo 1991) was given same plan their book. In the final part of the thesis, some information and inferences in this research were given about the features of this work and the reached results. It is stated that the aim of this study was to emphasize out the importance of these main sources named edvar and risale, which is of Turkish Classical Music within the history of music.