İnformel İle Formel Konut Yerleşmelerinin Oluşumunda Etkili Tasarım Parametrelerinin Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi

Abstract

Bu tez çalışmasında “informel konut yerleşmeleri” oluşumunda etkili olan tasarım parametreleri dikkate alınarak, yerine getirilen formel konut yerleşmesi önerileri araştırılmıştır. Araştırma kapsamında informel konut yerleşmeleri ile ilgili tasarım parametrelerine ve bu süreçte etkili olan tasarım kavramları üzerinde durulmaktadır. Günümüzde informel ve formel konut örüntülerinin mevcut durumunun değerlendirilmesi üzerinden bilişim araçlarınının kullanılmasıyla oluşturulabilecek gelecek formel konut örneklerine yer verilmektedir. Tez çalışmasını oluşturan bölümler ve içerikleri şu şekildedir. Tezin birinci bölümünde, çalışmanın amacı, yöntemi ve kapsamı anlatılmaktadır. Bu çalışmanın amacı, informel konut yerleşmelerindeki potansiyeli anlamak ve oluşumunda etkili olan tasarım parametrelerini kullanarak alternatif formel konut uygulamalarını sorgulamaktır. Kendine-yardım yoluyla yapılan konut, kısmi yardım ile yapılan konut, genişleyebilir konut gibi informel konut yerine geliştirilen karma konut sistemlerini incelemek alternatif konut modelleri geliştirmede faydalı olacaktır. Çalışma kapsamında öncelikle literatür araştırması yapılmıştır. Tezin ikinci bölümünde, konu ile ilgili formel, informel, parameter, ontoloji kavramları başta olmak üzere sistemli tasarlama / parametrik tasarım yaklaşımı ile ilişkili olarak Alexander’ın örüntü dili (pattern language) kavramları irdelenmiştir. Tezin üçüncü bölümünde, konut yerleşmeleri ile ilgili teoriler tartışılmıştır. Alexander, Habraken, Turner gibi konut ve yerleşme tasarımı üzerine çalışmalar yapan kuramcılar incelenmiştir. Dünya’daki ve Türkiye’deki informel ve formel konut yerleşmeleri örneklerine bakılmıştır. İnformel konut yerleşmeleri için geliştirilen alternatif formel konut yaklaşımlarına yer verilmiştir. İnformel ve formel konut ile ilgili paradigmalara değinilerek, konut yerleşmelerinin oluşumunda etkili olan tasarım kavramları üzerinde durulmuştur. Türkiye’deki informel ve formel konut üretim süreçleri gözden geçirilmiştir. Dördüncü bölümde, parametrik tasarlama yaklaşımı ele alınmıştır. İnformel ve formel konut yerleşmelerinin oluşumundaki karar konuları araştırılmıştır. Doğaya uyum, esneklik, değişebilirlik, dönüşebilirlik, yere bağlılık gibi mimari ve kentsel tasarım kavramları üzerinden ele alınan konut yerleşmelerinin olumlu ve olumsuz yanları değerlendirilmiştir. Ayrıca, informel konut yerleşmelerinin oluşumunda etkili olan tasarım parametreleri incelenmektedir. Yerleşmeye ilişkin parametreler, doğal ve kültürel sürdürülebilirlik tasarım parametreleri örnekler üzerinden ele alınmaktadır. Son bölümde informel konut yerleşmelerinin oluşumunda etkili olan tasarım parametreleri tartışılmıştır. Araştırılan ve incelenen örnekler ve teoriler, tek bir yerde toplanarak, Maltepe-Başıbüyük yerleşmesi bu parametreler üzerinden değerlendirilmiştir. Parametre analizi iki açıdan yapılmıştır. Birinci analiz; yerleşme, mimari tasarım ve altyapı parametreleri üzerinden karşılaştırmalı analiz yöntemi uygulanmıştır. İkinci analiz ise; arazi, çevre sağlığı, çevre kalitesi ve malzeme alt başlıklarında sürdürülebilir tasarım parametreleri üzerinden karşılaştırma yapılmıştır. Sonuç bölümünde ise tüm bölümlerin değerlendirilmesi yer almaktadır. İnformel konut yerleşmeleri oluşum süreçleri, mimarlık üretiminin bir alternatifi olmayıp, üretiminin bir parçası olduğunu söylenmektedir. İnformel yerleşmelerin oluşumunda etkili olan tasarım parametrelerinin belirlenmesi, yeni formel konut tasarım yaklaşımlarının geliştirilmesinde sistemli tasarlama yaklaşımının kullanılmasının önemi anlatılmaktadır.

In this thesis study, design prameters which are effective in the formation of “informal housing settlements” considering the formal housing production alternatives are being discussed. In the scope of this research, design parameters and design concepts that are effective in the informal housing settelements formation process, is emphasized. Today, evaluation of the current situation of housing patterns are discussed and altenative formal housing models in the future projections designed by using computational tools are analized. The sections and their contents are as follows: In the first section, the purpose of the study, the scope and the methodology is mentioned, the fundamental concepts and the definitions are presented. The purpose of the study, understanding the potential in the informal housing settlements and questioning new formal housing settlement applications without analyzing design parameters. In this way, the conceptual framework of the study is crystallized. In the second section, the conceptual background have been introduced. The formal, informal, parameter, ontology and pattern language (Alexander) concepts were discussed. Systematic design approach related to the pattern language concept has been examined. In the third section, theories on informal and formal housing settlements were discussed. Theorists who are studied on housing and settlement design processes such as Alexander, Habraken, Turner were examined. İnformal and formal housing pattern examples in the World and in Turkey were analyzed. There are lots of approaches for the formal housing design such as self-help, mutual help, expandable housing, housing designed by using computational tools. Also, in the production of new formal hosing settlements instead of informal settlements, some housing design examples from Brazil are analized. In the fourth section, systematic design approach was discussed and formation parameters of informal and formal housing settlements were classified. Parameters are classified in two phases. First; settlement and architectural design parameters, second; sustainable design parameters. Also, design concepts such as flexibility, changeability, randomness, participation ets. were analized in architectural and urban scale and the pozitive and negative sides of the concepts were evaluated. In the fifth section, parameters in the informal settlements were evaluated on Maltepe Başıbüyük field work. Comparative parameter analysis were made in two phase. First analysis consists: settlement, architectural design and infastructure. Second analysis is sustainable design parameters: territory, environmental health, environmental quality and material. In the scope of this thesis study, parameter analysis and evaluations have been made on informal and formal housing settlements. Parameter analysis and evaluations provide us systematic design approach for the production of new formal housing settlements. Informal housing settlements are not an alternative to the architectural production but they are part of the production. Determination of design parameters which are effective in the formation of informal housing settlements is important to develop systematic design approach to produce new formal housing settlement alternatives.