Mekan-davranış İlişkisinin Dönüşümü: Alışveriş Merkezlerinin Mekansal Dizim Yöntemiyle İncelenmesi

Abstract

Bu tez çalışmasının amacı, toplum davranış örüntülerinin mekansal kurguyla ilişkisini incelemektir. Bu anlamda, tez genel olarak mekan ve davranış ilişkisinin belirli bir fiziksel mekan olan alışveriş merkezleri üzerinden incelenmesini konu alır. Çalışmada, alışveriş merkezlerinin tasarımsal tipolojilerin irdelenmesi ve bu tiplerde Türkiye ölçeğinde seçilen alışveriş merkezlerinin mekansal dizim ile mekansal kurgusunun ortaya çıkarılması sağlanmıştır. Alışveriş merkezi içindeki davranışsal örüntüler bulunarak, fiziksel mekan ve davranış ilişkisi arasında bazı çıkarımlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Mekanın tanımı ve sosyal anlamda ne ifade ettiği tartışılmıştır. Mekan ve davranış üzerine yapılmış farklı kuramsal yaklaşımlar üzerinden mekan ve sosyal ilişkilerden bahsedilmiştir. Tezin genel yönlenişini oluşturan, Hillier ve Hanson’ın, Mekanın Toplumsal Mantığı (Social Logic of Space) (1984) kitabındaki mekan ve davranış arasındaki ilişkinin kuramsal boyutu açıklanmıştır. Bu anlamda, algı, yön bulma gibi davranış tipleri ayrıştırılarak üzerlerinden tartışma yapılmıştır. Son bölüm ise alışveriş merkezleri tasarımsal tiplerine göre seçilen örneklerin incelendiği alan çalışmasından oluşur. Bu örnekler; Türkiye’de Kapalıçarşı, Galleria AVM, Profilo AVM ve Cevahir AVM’dir. Alan çalışmasında fiziksel mekan kurgusunu analiz etmek için mekansal dizimden faydalanılmıştır. Bu amaçla, bölümün ilk kısmı mekansal dizim hakkındaki temel bilgileri açıklamaya yöneliktir. Mekansal dizim analizleri yapılan bu alışveriş merkezi örneklerinde insan yoğunlukları, güzergah seçimleri, yön bulma eğilimleri ilişkisi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Elde edilen bulgularla, en verimli alışveriş merkezi tasarımını bulma yönünde sonuçlara varılmıştır. Tez, bu anlamda günümüzde AVM’leri tüketim, postmodernizm gibi kavramlarla ilişkilendiren diğer çalışmalardan ayrışmaktadır ve Türkiye’de çok kısıtlı olan bu tarz çalışmalara bir katkı sunmayı ve gelecekte mekansal dizimin daha geniş bir alanda kullanılmasını cesaretlendirmeyi hedeflemektedir.

This dissertation intends to analyze the structure of space and its relationship with the behavior patterns in the society. In this context, it focuses on the study of shopping centers, where space-behavior pattern are more obvious. This study helps to investigate shopping centers’ conceptual typology and introduces space syntax and space structure of various, major shopping centers in Turkey. It aims to make deductions about the relation of physical space and behavior by finding behavioral patterns in a shopping center. The field study of this dissertation scrutinizes some examples chosen according to differently designed shopping centers. These examples are Grand Bazaar, Galleria, Profilo and Cevahir shopping centers in Turkey. In field study, space syntax is used in order to analyze the physical space structure. For this purpose, the opening of this last part explains the basic concepts of space syntax. The last part also intends to expose the relationship of the density of people, their choice of route and inclination for wayfinding in those shopping centers that are analyzed with space syntax. According to the newly acquired data, this part questions the success of shopping center typologies among each other. Hence, this dissertation is different than other studies that link shopping centers to concepts such as consumption and postmodernism. Finally, it aims to make a contribution to the limited number of similar studies in Turkey and to encourage wide use of space syntax in the future.