Planlama Sistemlerinde Esneklik Kavramı: Türkiye Üzerine Bir Analiz

Abstract

Bu çalışmada öncelikle gelişmiş Avrupa ülkelerinin planlama sistemleri incelenmiştir. Ülkelerin sosyo- ekonomik, politik, kültürel ve yasal mevzuatlarına göre şekillenen planlama sistemleri temelde plan bazlı ve proje bazlı olmak üzere ikiye ayrılırken, bu durum planlamanın ve planın esnekliğini de etkilemektedir. Kurallı ve hiyerarşik düzen yapısıyla plan bazlı sistemler katı olarak görülürken, alana özgü karar alma mekanizmaları ve takdir yetkisini kullanan proje bazlı planlama sistemleri esnek olarak görülmektedir. Öte yandan tüm planlama sistemlerinde, arazi geliştirme sürecinde özel sektör ve kamu kesimi arasında planlama anlaşmaları yapılarak, özel sektörün kamudan edindiği imar ve yapılaşma izinlerine ve proje üretiminde elde ettiği kâra karşılık kamu yatırımı yapması beklenmektedir. Böylece planlama çıktıları olarak konut, altyapı ve mekansal kalitenin planlama alanı bütününde bir denge içinde, verimli şekilde sağlanması hedeflenmektedir. Çalışmada öncelikle planlama literatüründe esneklik kavramının ne olduğu açıklanarak söz konusu ülkelerde süregelen planlama sistemlerinin özellikleri bu kavram bazında değerlendirilmiştir. Sonrasında Türkiye´de halihazırda görülen planlama sistemi; plan yapım süreci, planlamada yetki, hiyerarşi ve uygulama süreci bakımından incelenmiş ve Türk planlama sisteminin esnek olup olmadığı sorusuna cevap aranmıştır. Çalışma sonucunda Türk plan sisteminde esneklik yaratan unsurlar belirlenmiş, özellikle yerel fiziki planlarda plan notlarının kullanımı ve avan proje uygulamaları ile plana ileri derecede esneklik kazandırıldığı saptanmıştır. Bunun yanında, dış ülke örneklerinden farklı olarak, esnekliğin planlama anlaşmaları yapılmadan sağlandığı, kontrolsüzce ve kamusal katkı beklenmeksizin verilen bir imtiyaza dönüştüğü görülmüştür.

In this study, firstly planning systems of developed European countries has been examined. While planning systems which can take a shape depending on social, economic, political, cultural and legal statue of countries branch as plan-led or roject –led, this situation also affects the flexibility of planning and plans. Whereas plan- led systmes are seen as strict because of their hierarchical and rigid nature, project- led systems are seen flexible because they use site specific decision making mecanisms and discretionary power. On the other hand, in all plannig systems in the process of land development, private developer is expected to make some public investments in return for the development and building permissions gaining from planning authorities and the profit made by project implementation by doing planning agreements. Thereby, it is aimed to provide planning gains like housing, infrastructure and sptial quality in planning area in the balanced and efficient way. In the study, primarily by explaninig what the flexibility is for planning literature, features of ongonig planning systems of subjected countiries have been evaluated on the basis of flexibility. Then, the current planning system of Turkey is searched according to plan making process, authorization, hierarchy and the process of implemantation and answer of the question whether Turkish planning system is flexible or not is searched. At he end of this study, factors creating flexibility in Turkish planning system has been specified especially it has been detected that by using plan notes in local physical plans and preliminary project applications, an advanced flexibility is brought for plans. Besides, as distinct from the examples of foreign countries, it is seen that flexibility is provided without signing planning agreements and it has transformed a kind of privilege given frantically and without waiting any public gain.