Karar süreçlerinde değer odağının dayanıklılıkla bütünleştirilmesi: inşaat sektörüne yönelik niteliksel model ve kıyaslama çerçevesi

Abstract

Bu çalışma, inşaat sektöründe faaliyet gösteren genel müteahhitlik firmalarının organizasyonel dayanıklılık düzeylerini değerlendirmeyi ve karar alma süreçlerine değer temelli bir yaklaşım entegre eden niteliksel bir model ile kıyaslama çerçevesi geliştirmeyi amaçlamaktadır. Mevcut organizasyonel dayanıklılık modelleri büyük ölçüde teknik, yapısal ve süreçsel unsurlara odaklanmakta; ancak bu modeller çoğu durumda adalet, şeffaflık ve hesap verebilirlik gibi normatif değerleri karar alma süreçlerine sistematik biçimde dahil etmemektedir. Oysa çok paydaşlı yapısı, yüksek belirsizlik düzeyi ve karmaşık proje ortamlarıyla tanımlanan inşaat sektöründe sürdürülebilir dayanıklılık, yalnızca operasyonel hazırlık kapasitesiyle değil; aynı zamanda değerlere dayalı, kapsayıcı ve bütüncül karar mekanizmalarının varlığıyla sağlanabilir. Araştırma, iki aşamalı ardışık bir nitel yöntem tasarımı ile gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada, literatürde yer alan dayanıklılık modelleri sektörün özgün zorlukları ve uygulama gerçeklikleri ışığında analiz edilmiş, böylece bağlamsal bir durum değerlendirmesi yapılmış ve özellikle normatif temeller açısından belirgin bir kuramsal boşluk tespit edilmiştir. İkinci aşamada ise, genel müteahhitlik firmalarının üst düzey yöneticileriyle çok turlu yarı yapılandırılmış görüşmeler yürütülmüş ve elde edilen veriler, Temellendirilmiş Teori (Grounded Theory) yöntemi aracılığıyla analiz edilmiştir. Bu yöntem, sahadan türetilen veriler doğrultusunda kavramsal kategorilerin yapılandırılmasına imkân sağlamıştır. Analizler, organizasyonel kırılganlıkların büyük ölçüde etik dışı kararlar, yetersiz paydaş etkileşimi ve proaktif risk yönetimi eksikliği ile ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Buna karşılık, uyarlanabilir öğrenme kapasitesi, şeffaf liderlik anlayışı ve iç kaynakların etkin kullanımı gibi özelliklere sahip kuruluşların kriz dönemlerinde daha güçlü dayanıklılık performansı sergilediği gözlemlenmiştir. "Etik liderlik" "dürüstlük", adalet ve "katılımcı yönetişim" kavramları, yüksek performanslı organizasyonel dayanıklılığın temel belirleyicileri olarak öne çıkmaktadır. Bu bağlamda, çalışma; organizasyonel dayanıklılığın üç temel bileşeni olan liderlik ve kültür, değişime hazırlık, ağlar ve ilişkiler başlıklarına, değer temelli karar alma ilkelerini entegre eden revize edilmiş bir kıyaslama modeli önermektedir. Geliştirilen bu etik odaklı çerçeve, mevcut teorik modellerdeki normatif eksiklikleri tamamlamayı hedeflemekte ve inşaat firmalarına hem değerlendirme hem de gelişim aracı olarak işlev görecek uyarlanabilir bir yapı sunmaktadır. Tez, yalnızca teorik alana katkı sağlamakla kalmamakta; aynı zamanda organizasyonel dayanıklılığı, sadece krizlere verilen tepkilerle sınırlamayan, uzun vadeli değer uyumuna dayanan sistematik bir karar kapasitesi olarak yeniden tanımlamaktadır. Model, etik temelli stratejik öngörü yoluyla kurumsal öğrenmeyi desteklemekte ve sürdürülebilir karar yapılarıyla krizlere hazırlık ve uyum kapasitesini artırmayı amaçlamaktadır. Sonuç olarak, bu çalışma, organizasyonel dayanıklılık literatürüne değer odaklı, bağlamsal duyarlılığı yüksek ve uygulamaya dönük özgün bir katkı sunmaktadır. Geliştirilen model, dayanıklılık oluşturmayı etik temelli karar yapıları üzerinden kurgulayan bir yaklaşımı teşvik etmekte ve bu çerçevede farklı sektör ve kültürel bağlamlarda test edilerek genişletilmesi, gelecekteki araştırmalar için öncelikli bir yön olarak önerilmektedir.