Uluslararası faaliyet gösteren genel yüklenici bir inşaat firmasının stratejik yönetimine uygun olarak çok kriterli karar verme yöntemleri ile proje seçimi

Abstract

Stratejik yönetim, bir organizasyonun ne yaptığını, varlık nedenini ve gelecekte ulaşmak istediği hedeflerini ortaya koyan bir yönetim tekniğidir ve bir organizasyonun gelecekte varmak istediği hedefleri ve bu hedeflere nasıl ulaşılacağını gösteren süreci analiz eden yönetim olarak tanımlanmaktadır. Stratejik yönetim bir şirketin kendini tanıması, analiz etmesi ve buna göre yol haritası belirlemesi ile mümkün olur. Stratejik yönetim ayrım gözetmeksizin tüm sektörler için önemlidir. Her pazarda kazanmanın genellikle birden fazla yolu olduğu için doğru adımlar atmak önemlidir, iyi seçimlerle, bir işletme hedef pazarlarında kazanma hakkı kazanır. Rekabetin çok yoğun olduğu, koşulların sürekli ve hızla değişiklik gösterdiği inşaat sektöründe de bir inşaat firması için stratejik yönetim elzemdir ve stratejik yönetimi kapsamında inşaat şirketlerinin stratejisine uygun proje seçimi büyük önem taşımaktadır. Bir projeye teklif verilip verilmemesine karar verilmesi bunun için başarılı bir ihale stratejisinin geliştirilmesi, bir yüklenici için kritik bir faaliyettir çünkü bir teklifin hazırlanması zaman alır ve maliyetli olabilir. Bir müteahhit için başarı sadece bir teklifi sunmak değil o ihaleyi kazanmaktır. Başarılı bir stratejinin temeli, organizasyonun amaçlarını yerine getirmeye yardımcı olan teklif fırsatları üzerinde yoğunlaştırmaktır. Bir organizasyonun kaybedilen bir teklif hazırlamak için enerjisini harcamasını önlemeye ilişkin olarak, teklif verip vermeme kararının organizasyonun stratejik çerçevesi bağlamında verilmesi gerektiği ileri sürülmektedir. Bir inşaat firmasının stratejisine uygun olarak proje seçimi yapabilmek için pek çok kriter bulunmaktadır ve proje havuzunda oldukça fazla alternatif bulunmaktadır. Birçok kriter ve alternatifin olduğu durumlarda çok kriterli seçim yöntemleri ile seçim yapılabilir. Bu tez çalışmasında bir inşaat firmasının belirlediği stratejik yönetime uygun olarak hareket edebilmesi için çok kriterli seçim yöntemleri ile proje seçimi yapılacaktır. Bunun için bu çalışmada ilk olarak strateji, stratejik yönetim ve inşaat sektörü tanımlanmış ve bunlar literatür araştırmaları ile detaylandırılmıştır. Daha sonra inşaat firmalarının proje seçimine yönelik literatür araştırması yapılmış; proje seçimini etkileyen kriterler ve proje seçiminde kullanılan çok kriterli karar verme yöntemleri incelenmiştir. Bu literatür araştırmaları sonrasında uluslararası alanda genel müteaahhit olarak faaliyet gösteren ENR, Engineering News Record, tarafından paylaşılan "250 En Büyük Uluslararası Müteahhit Listesi" içerisinde ilk 100'de yer alan gerçek bir inşaat firmasının stratejik yönetimine uygun olarak proje seçimi kararı üzerine bir vaka çalışması yapılmıştır. Proje seçimi için kriterler, literatür çalışması ile belirlenen kriterlerin arasından şirkette karar vericilerin oluşturduğu bir grup tarafından belirlenmiştir. Karar vericiler arasında İş Geliştirme, Strateji, Risk ve Sürdürülebilirlikten sorumlu Genel Müdür Yardımcısı, Teklif Müdürü, İş Geliştirme ve Strateji Mühendisi, Risk ve Strateji Mühendisi bulunmaktadır. Karar vericiler literatür çalışmalarından elde edilen kriterler arasından şirkette proje seçimi yapılırken göz önüne alınan kriterleri belirlemiş ve kriterleri global kaynakları kullanarak kategorize etmişlerdir. Karar vericiler Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri'nden çok sayıda kriter ve alternatif içeren karmaşık bir karar verme problemini ikili karşılaştırmalara indirgeyerek cevabın bulunmasını hedefleyen basit ve etkili bir çok kriterli karar verme yöntemi olan Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP - Analytic Hierarchy Process) kullanılarak her bir kriterin diğer bir kritere göre önemine karar vermiştir. Karar vericilerin oluşturduğu karar matrisleri geometrik ortalamaları alınarak tek bir karar matrisine indirgenmiştir ve ardından normalizasyon matrisi oluşturulmuş ve kriter ağırlıkları belirlenmiştir. Kriter ağırlıklarının belirlenmesinin ardından proje seçimi yapılırken Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri'nden Avantajlara göre Seçim (CBA - Choosing by Advantages) ve Çok Faktörlü İdeal-Gerçek Karşılaştırmalı Analizi (MAIRCA - MultiAtributive Ideal-Real Comparative Analysis) yöntemleri kullanılmıştır. Alternatifler arasındaki avantajlara odaklan CBA yöntemi uygulanırken ilk modelde proje bedeli hesaplamalara dahil edilmiş ikinci modelde ise proje bedeli öncelikle puanlamadan ayrı tutulmuş daha sonra kabarcık grafiği ile projelerin kriter puanlamaları ve proje bedelleri aynı grafik üzerinde gösterilmiştir. Burada proje bedelinin, proje puanları üzerindeki etkisini göstermek amaçlanmıştır. Çıkan sonuçlar birbiri ile paralellik göstermektedir. Proje bedelinin dışarda tutulup sonradan eklendiği ikinci yöntemde diğerinden daha tercih edilebilir çıkan projelerin proje bedeli kriteri kaynaklı olduğu görülebilmektedir. Proje seçimi için ikinci yöntem olarak, ideal ve ampirik derecelendirmeler arasındaki boşlukları tanımlayarak her bir kritere ait boşlukların toplanması ile karar alternatifleri için toplam boşluğu elde eden MAIRCA yöntemi kullanılmış ve toplam boşluk değeri minimum olan en tercih edilen alternatifler belirlenmiştir. CBA ve MAIRCA yöntemi proje alternatifleri puan skalası karşılaştırıldığında her iki modelde de sıralama aynı bulunmuştur. Modellerin aynı sonucu veriyor olması ile bu vaka için en iyi alternatif seçimi / sıralaması öngörülebilmiştir. Sonuçlar Yönetim Kurulu'na ihalelere girip girmeme kararı alırken, Şirket'in stratejik planına uygun olarak proje alternatifleri puanlama tablosu ve grafiği sunmaktadır. Böylece bu tez çalışmasında, genel yüklenici bir inşaat firmasının stratejik yönetimi kapsamında hangi projelere teklif verip vermeyeceğine dair karar verebilmesini ve aynı zamanda sorun ve beklentilere cevap verebilmesini sağlayacak sistematik bir çözüm önerilmiştir.