İnegöl tarihi kent merkezinin değişiminin incelenmesi Veeski hükümet konağı koruma projesi

Abstract

Bursa'nın üçüncü büyük ilçesi olan İnegöl eski zamanlardan beri çeşitli toplumlara ev sahipliği yapmıştır. Bizans Dönemi'ndeki adı "angelacoma" olan İnegöl kentinin ilk yerleşim tarihinin yapılan kazı ve yüzey araştırma çalışmaları verilerine göre MÖ 3000'lere uzandığı bilinmektedir. 1299 yılında Osmanlı yönetimine geçen kentte, imar çalışmalarına önem verilmiş ve ilk çağlardan beri kentin orijin noktası olan meydan çevresinden başlayarak kentsel büyüme ve gelişim görülmeye başlamıştır. Çalışma alanının seçiminde kentin sahip olduğu fiziksel, kültürel değerler dikkate alınmış ve özgün mimari dokusundaki değişimin fark edilmesi etkili olmuştur. Aynı zamanda, İnegöl kent merkezi ile ilgili koruma alanında yapılan akademik çalışmaların sayıca yetersiz olması çalışmanın gelecek kuşaklara bilgi ve belge aktarımı açısından faydalı olması hedeflenmiştir. İnegöl'ün sahip olduğu toplumsal, kültürel yapıyı şekillendiren en önemli etkenlerden biri bölgeye yoğun bir şekilde yapılan göçler olmuştur. Bununla birlikte ekonomik olarak gelişen kent, yoğun bir yapılaşma baskısına maruz kalmıştır. Özellikle artan konut ihtiyacı ve geleneksel ulaşım ağının yeni oluşan koşulların ihtiyacını karşılayamaması çözülmesi gereken en önemli sorunlardan biri olmuştur. Bu süreçte imar planları yapılmış ancak tarihi kent dokusunu korumak konusunda bir adım atılmamıştır. Zaman içerisinde farklı etkilerle çeşitli demografik, fiziksel ve ekonomik değişimler yaşamış olan tarihi kent merkezi özgün dokusunu, mekansal kimliğini, tarihi kent parçalarının unsurlarını ve tekil yapıların varlığını korumakta zorlanmıştır. Günümüzde kentlerin modernleşme ve büyüme eylemleri tarihi doku için zarar verici sebeplerin başında gelmektedir. Planlama süreçlerinde üst ölçekli alınan kararlar ile alt ölçekte yapılan uygulamalar arasındaki farklar da bir sorun teşkil etmektedir. Bu süreçler göz önünde bulundurularak tez çalışması kapsamında İnegöl kent merkezinin değişimi incelenmiş ve koruma sorunları ele alınmıştır. Çalışmada, 20. yüzyıl başından günümüze yaşanan değişimler çeşitli haritalar aracılığıyla incelenmiştir. İncelenen alan, geleneksel konut ve ticaret dokusu ile anıtsal yapıların birleştiği tarihi kent dokusunun merkezini kapsamaktadır. Fransız mimar Alexandre Raymond'un 1924 tarihli halihazır haritası ile Harita Genel Müdürlüğü'nden satın alınan hava fotoğrafları kullanılarak 1953, 1973 ve 2021 yılı yerleşim durumları belgelenmiştir ve değişimler tespit edilmiştir. Halihazır harita ve kadastral paftalar üzerinden saha çalışması yapılarak sentez paftası hazırlanmış ve güncel durum tespiti yapılarak değişim süreci belgelenmiştir. Gözlemlenen değişimlerin nedenleri araştırılırken İnegöl'ün tarihi kent dokusu ile ilgili üretilen imar planları ve koruma kararları, Türkiye'deki imar ve koruma kanunları ve İnegöl'ün güncel imar planı ile birlikte değerlendirilerek yasal sorunlar ifade edilmiştir. Belgelenen değişimler, analiz ve sentez çalışmaları dikkate alınarak kentsel ölçekte ve tek yapı ölçeğinde koruma sorunları tespit edilmiştir. Kent merkezinin orijininde bulunan ve kuruluşundan bugün kadar odak noktası olma özelliğini sürdüren Eski Hükümet Konağı binasının koruma projesi hazırlanmıştır. Yapının ayrıntılı belgeleme çalışmaları sırasında, vaziyet planı ve cephe verileri için drone kullanılarak 3 boyutlu lazer tarama yapılmasının yanı sıra "total station" ile ölçüm yapılmış, ölçüm aletinin kullanılamadığı yerlerde ise geleneksel ölçüm yöntemleri uygulanarak tüm verilerin birleştirilmesiyle belgeleme tamamlanmıştır. Yapının çevresi ile birlikte gösterildiği vaziyet planı hazırlanmış, kat planları, açıklayıcı kesitler ve görünüşler çizilmiştir. Koruma kararlarının verilmesine yardımcı olması için yapıdaki hasarlar tespit edilmiş ve bu hasarların nedenleri araştırılmıştır. Yapının tarihsel süreci araştırılmış, mimari özellikleri incelenmiş, bu doğrultuda malzeme ve hasar analizi hazırlanmıştır. Yapılan bu çalışmalardan sonra yapının restitüsyon projesi hazırlanmıştır. Restitüsyon projesi yapıdaki izler, eski fotoğraflar ve sözlü görüşmeler ışığında hazırlanmıştır. Yapı ve yakın çevresi bütüncül olarak ele alınıp birlikte korunarak varlığını sürdürebilmesi ve gelecek nesillere aktarılabilmesi için uygun öneriler geliştirilmiştir. Yapının ayrıntılı belgelenmesinin ardından belirlenen koruma sorunlarına öneriler getirilmiş, uygun müdahale yöntemleri belirlenmiş ve restorasyon projesi hazırlanmıştır. Günümüzde İnegöl Belediye Binası'nın yeni yapısında hizmet vermeye başlamasından dolayı işlevinin değiştirilmesi önerilmiştir. Yapının bütünlüğünü bozmayacak düzenlemelerle birlikte konumunu ve İnegöl'ün tarihini vurgulayacak nitelikte bir müze işlevi önerilmiştir. İnegöl kentinin demografik yapısının bugünkü haline ulaşmasında önemli bir payı bulunan ve İnegöl'ün "Göçmen Kenti" olarak nitelendirilmesi dikkate alınarak müze konseptinin göç olması düşünülmüştür. Geri dönüşü olmayan müdahalelerin engellenmesi ve mevcut kent dokusunun olabilecek en iyi şekilde gelecek kuşaklara aktarılması için yasal önlemlerin sıkılaştırılmasının yanı sıra yerel yönetimler ve bölge sakinleri bu konuda bilinçlendirilmelidir. Koruma kararlarının, mesleki yeterliliği olan uzman kişilerce alınması gerekliliği ortaya çıkmıştır.