Laurent Jean François Truguet ve Usûlü'l Ma‛ârif Fî Vech-i Tasfîf -i Sefâyin-i Donanma ve Fenn-i Tedbîr-i Harekâtiha adlı eserinin transkripsiyonu ve incelenmesi

Abstract

Bu çalışma 1770'teki Çeşme Bozgunu sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun sistematik olarak giriştiği modernizasyon çabalarının denizcilik tarihi ile ilgili bir kesitini ele almaktadır. Bu çerçevede, yabancı mühendislerin, teknisyenlerin, subayların ve diplomatların istihdamlarıyla beraber denizcilik alanına dair yeni teknik bilgi (know-how) ve yöntemlerin benimsenmesi süreci, bir başka deyişle Osmanlı denizciliğinin modernleşme süreci, bilhassa Fransız deniz subayı Laurent Jean François Truguet ve 1787 yılında kaleme aldığı ve Fransız elçiliği matbaasında basılan "Usûlü'l ma‛ârif fî vech-i tasfîf -i sefâyin-i donanma ve fenn-i tedbîr-i harekâtiha" isimli eseri üzerinden ele alınmıştır. Biyografisi incelenen Truguet, Fransa'nın Toulon kentinde doğmuş, üst düzey bir ailede yetişmiş, itibarlı okullarda denizcilik eğitimi görmüş, donanmanın en üst kademelerinde görev almış ve çeşitli savaşlarda donanmaya komuta etmiştir. Truguet, bir deniz subayı olmakla beraber, üstlendiği diplomatik görevlerle ve parlamentodaki etkinliği ile de dikkat çeken bir isimdir. Fransa'da böylesine üst makamlarda bulunmuş bir ismin Osmanlı İmparatorluğu bünyesinde faaliyet göstermeye başlama süreci, farklı coğrafyalarda üstlendiği görevler ve yazdığı eserler tezimizin önemli bir kısmını teşkil etmektedir. 1784 yılında Choiseul Gouffier'in Fransız elçiliği yaptığı dönemde ikili anlaşmalar sonucunda Osmanlı İmparatorluğu'nun hizmetine giren Truguet, İstanbul'da kaldığı 4,5 yıllık süre zarfında Osmanlı amiral ve subaylarının denizcilik ve manevra uygulamaları hususunda eğitimleri ve bahriyelilerin istifade edebilmeleri için çalışmalar yürütmüş ve farklı hususları içeren manevra kılavuzları derlemiştir. Diğer taraftan, Achille Tondu ve uzman bir ekiple astronomi gözlemler ve trigonometrik hesaplar kullanarak Karadeniz, Ege ve Marmara denizlerinin, İstanbul ve Çanakkale boğazlarının haritalarını çıkarmıştır. Ayrıca İstanbul'da Mühendishane'de tabiye dersleri vermiş donanmadaki ıslahatlara katkıda bulunmuştur. Çalışma kapsamında, Truguet'nin Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrıldıktan sonraki faaliyetlerine de yer verilmiş ve böylece bütüncül bir Truguet portresi sunulmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede, Mısır'da bulunan beyler ve Arap şeyhleriyle yaptığı deniz ticareti ve ulaşımı konulu diplomatik görüşmeler, Süveyş Kanalı ile ilgili hazırladığı raporlar, Napolyon Bonapart ile olan münasebeti ve Mısır'ın işgaline dolaylı katkısı, Büyük Britanya'daki incelemeleri, Akdeniz filo komutanlığı, savaş sırasında gemi personelinin uyması gereken ast-üst ilişkilerini konu alan bir yasanın çıkarılmasındaki rolü, diplomatik yazışmaları, "Şüpheliler Yasası" ve mahkûmiyet dönemi, Direktuvar Rejimi'yle beraber Donanma Bakanı olarak atanması, sömürgelerle ilgili çalışmaları, "18 Fructidor Devrimi" sonrası Donanma Bakanlığı'ndan azledilmesi, Madrid büyükelçiliği dönemi, tekrar tutuklanması ve Hollanda'ya sürgün dönemi, Napolyon rejimi tarafından donanmadan sorumlu müsteşar olarak atanması, Donanma Amiralliği, Birleşik Donanması Komutanlığı, Hollanda'nın Yüksek Denizcilik İdaresi'ndeki görevi, Şeref Nişanı Büyük Haçı'yla taltif edilmesi, Temmuz Hükümeti tarafından Büyük Amiral (Amiral de France) ilan edilmesi, Fransız Parlamentosu'nda donanma ve limanlar konusunda verdiği yasa teklifleri de tezimizde ele alınmıştır. Tezin diğer önemli bir ayağını Truguet'nin İstanbul'daki görevi sırasında kaleme aldığı "Usûlü'l ma‛ârif fî vech-i tasfîf -i sefâyin-i donanma ve fenn-i tedbîr-i harekâtiha" adlı eserin incelenmesi ve bilimsel değerinin tartışılması oluşturmaktadır. Bu kapsamda öncelikle adı geçen eserin transkripsiyonu yapılmış ardından da günümüz Türkçe'sine çevirilerek araştırmacılar ve okurlar için sade bir anlatım ile anlaşılır hale getirilmiştir. Buna ek olarak eserin sonunda bulunan 13 adet levhanın transkripsiyonu yapılmıştır ve öne çıkan kelimelerin anlamları okuyucuya yardımcı olacak bir sözlük çalışmasıyla desteklenerek tezin ekler bölümünde sunulmuştur. 1787 (1201) tarihinde İstanbul Fransız Elçilik Matbaası'nda basılan bu eserin farklı tarihlerde ve farklı ülkelerde basılmış nüshalarının özellikleri, yazara ait farklı eserlerin niçin birbirleriyle karıştırıldığı gibi hususlar da aydınlatılmaya çalışılmıştır. "Usûlü'l ma‛ârif", Osmanlı denizciliği açısından mühim bir eserdir; zira, Osmanlı denizciliğinde 18. yy'ın başat aktörleri olan kalyon tarzı yelkenli gemilerin harp sırasındaki seyir manevralarını, dizilişlerini ve saf düzeni alma yöntemlerini aşamalar halinde, çizimler kullanarak detaylı bir şekilde anlatmaktadır. Bunun yanı sıra eserde, gemilerdeki işaretlerin, ekipmanın ve yelkenlerin savaş sırasında nasıl kullanılacağı hususları da ele alınmıştır. Bu itibarla tez çalışması, başta Osmanlı denizcilik tarihi olmak üzere, Osmanlı modernleşmesi, bilim ve teknoloji tarihi ile bilginin dolaşımı alanlarına katkı yapmayı ayrıca nadir eserlerin gün yüzüne çıkarılarak anlaşılır hale getirilmesini ve geçmişle gelecek arasında bir köprü kurmak amaçlanmaktadır.