Söke Kemalpaşa Sit Koruma Projesi

Abstract

Bu çalışma kapsamında, Söke Kemalpaşa Mahallesi Kentsel Sit Alanı, birçok yönden incelenmiş, alanın mevcut durumu belgelenip irdelenerek, koruma sorunları saptanmış ve Kemalpaşa Mahallesi’nin potansiyelini açığa çıkarmaya yönelik çözümler geliştirilmiştir. Çalışma alanının bulunduğu, Aydın ve İzmir İleri arasında konumlanmış olan Söke İlçesi, kurulduğu tarihten günümüze önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Birçok önemli aksın kesişiminde bulunan kent, bu özelliğiyle farklı kültürlere ev sahipliği yapmıştır. Coğrafi iklim olarak Akdeniz iklimi özelliği taşıyan kentin ekonomisi genel olarak tarıma dayalı olup, bulunduğu konum itibariyle turizm açısından da gelişim göstermektedir. İlk yerleşim tarihi ile ilgili kesin bir kaynak olmamakla birlikte, tarih öncesi çağlarda şehrin bulunduğu bölgenin Latmos Körfezi olduğu bilinmektedir. Büyük Menderes Nehri’nin taşıdığı alüvyonlarla dolan körfezin içinde konumlanan Söke, bu bakımdan birçok antik liman kentinin de kesişiminde yer almaktadır. İlk başlarda bir pazaryeri niteliği taşıyan bölge, zamanla gelişmiş ve bir kent dokusu oluşmuştur. Aydınoğulları ve Menteşeoğulları beyliklerine ev sahipliği yapan şehir, 15. yüzyılda Osmanlı hakimiyetine girmiş, Kurtuluş Savaşı döneminde de stratejik konumu dolayısıyla birçok kez işgale maruz kalmış, son olarak 6 Eylül 1922 tarihinde işgal devletlerinden kurtulmuştur. Bu tez kapsamında çalışılan Kemalpaşa Mahallesi, Söke’nin kuruluşundan bu yana, yerleşim yeri olarak önem teşkil eden en eski mahallelerinden biridir. Eski adı Rum Mahallesi olan bölge, Kurtuluş Savaşı sonrasında yapılan 1923 Lozan Barış Antlaşması’nda alınan mübadele kararına kadar, önemli bir bölümünü gayrı müslimlerin oluşturduğu bir yerleşim yeridir. Cumhuriyet’in ilanının ardından Atatürk’ün şehri ziyarete gelmesiyle Kemalpaşa adını almıştır. Dokusunun büyük bölümünü sakız tipi evlerin oluşturduğu alanda az sayıda Anadolu konut mimarisi örneğine de rastlanmaktadır. Plan şemaları, yapım teknikleri, zengin cephe öğeleriyle, mimari miras adına önemli bir değere sahip olan Kemalpaşa Mahallesi, İzmir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından, 03.02.2001 tarihinde ve 9799 sayılı karar ile kentsel sit alanı ilan edilmiştir. Alanda şu anda toplam 56 adet tescilli parsel ve 2 adet tescilli anıt ağaç bulunmaktadır. 2007 yılında hazırlanan koruma amaçlı imar planının yanında, alanda halen Söke Belediyesi ve Dokuz Eylül Üniversitesi’nin ortak yürüttüğü sokak sağlıklaştırma projesi devam etmektedir. Bu tez kapsamında gerçekleştirilen alan çalışmasıyla, Kentsel Sit Alanı’nda bulunan tüm yapılar üzerinde incelemeler yapılarak, 1/1000 ölçekli analiz ve öneri paftaları ve 1/200 ölçekli plan ve siluet analiz ve öneri paftaları hazırlanmış, tarihsel değerliliği bulunan yapılar daha detaylı ölçeklerle, plan ve cephe tipolojilerine göre sınıflandırılarak incelenmiştir. Alandaki kullanıcılardan alınan görüşlerle birleştirilerek değerlendirilen bu çalışmalar ışığında mevcut duruma yönelik sorunlar ortaya çıkarılarak, koruma kararları ve müdahale önerileri belirlenmiştir. Bu kararlar sonucunda Kemalpaşa Kentsel Sit Alanı’nın niteliğini kaybetmeden gelecek nesillere aktarılması sürecinde izlenecek yolun belirlenmesi hedeflenmiştir.

Söke Kemalpaşa District Urban Conservation area is analised from different directions within the context of this thesis project ; the problems in conservation is noticed by documenting the current aspect of the area and solutions are created for bringing the potential of Kemalpaşa District into sharp relief. Söke, the town which contains the land study area and settles down in between Aydın and İzmir, is an important residential area from past to the present. The town is effected by different cultures because of its location which is at the intersection point of many important strategic axes. Mediterranean climate is seen in the town. The economic development of the town is not only related to agriculture but also to tourism because of the location of it. Although, there is not any definite sources about the settlement history of the town, it is believed that the area which the town was settled down in was Latmos Bay at prehistoric times. Söke is located in the bay which is filled with the alluvial soil of the Büyük Menderes River and at the intersection point of many archeological port towns. The town was used as a forum at first, but by the time, an urban texture is appeared in it. The city was the host town of Aydınoğulları Sultanate and Menteşeoğulları Sultanate, then at 15. century the Otoman Empire gained ascendancy over the town, and at the time of Turkish War of Independence the town faced many occupancies because of its strategic location. The Kemalpaşa District is one of the oldest districts of Söke which has an importance as a residential area. Non-Muslim minorities constitutes the majority of the population in the area, on this account, the old name was it “the Rom District”. The town is named as “Kemalpaşa” after the visit of Mustafa Kemal Atatürk to the town because of the proclamation of the Turkish republic. The texture of the area is mainly formed by the “sakız type” Rom houses, but few examples of traditional Anatolian architectural housing type can be seen at the site. İzmir Cultural and Natural assets Conservation Board published Kemalpaşa District as an urban conservation area by the 03.02.2001 dated 9799 numbered decision because of the importance that the area attained in architectural heritage by its architectural plan types, structural techniques, and various facade components. There are 52 registered parcels and 2 registered monumental trees are existed in the area. Söke Municipality and Dokuz Eylül University are jointly conducting a project about street rehabilitation in addition to the conservation development plan which is published at 2007. After the land study in Kemalpaşa Discrict, the analysis and proposal maps in 1/1000 scale and the silhouettes and plans in 1/200 scale, typologies and proposal maps are prepared; in light of the foregoing, the problems about the current aspect are exposed, decisions about conservation and proposals about intervention are confirmed. The aim of this work is to determine the ways which will be used for conveying the important characteristics of Kemalpaşa urban protected area from past to the present.