Hızlı, Ucuz Ve Uyarlanabilir: Afet Sonrası Geçici Konut Tasarımı İçin Dijital Bir Model

Abstract

Barınma, dünyada ve ülkemizde doğal afetler sonrası ihtiyaçlar arasında ilk sıralarda gelmektedir. Bu ihtiyaca cevap verecek tasarımların, hem iklim şartlarına, afetzede psikolojisine, sosyal ilişkilere ve uzun süreli kullanıma uygun olması, hem de hızlı ve ucuza üretilmesi gerekmektedir. Barınma ihtiyacının aşamalı olarak ele alındığı afet sonrası süreçlerde üretilen çözümlerin kalıcı olduğu gözlenmiştir. Afetzedeler geçici olarak yerleştirildikleri barınaklarda yıllar boyunca yaşamaktadırlar. Bu barınakların afetzedelerin fiziksel ve sosyal ihtiyacını karşılamaya yeterli olmadıkları genel bir kanıdır. Bu bağlamda hep kalıcı olarak iş gören geçici ve kalıcı çözümlerin getirdiği harcamaların gereksiz tekrarını en aza indirmek de önemlidir. Bu çalışmada önerilen, bir seferde hızlı ve uzun vadede gelişebilir nitelikte barınak üretimine, bilgisayar destekli bir mimari çözümdür. Afet sonrası barınakların hızlı üretiminde ekonomik kriterler, tektipleşme ve sosyal girdiler barınak tasarımının özelleşmesinin detaylı olarak ele alınamamasına yol açmış, bu durumlar özellikle uzun vadede kullanımı devam eden barınak gruplarında sorunlar üretmiştir. Afet sonrası barınak ihtiyacının karşılanması için, yer seçimi başta olmak üzere, sosyolojik verilere, çevresel etkenlere ve maddi olanaklara stratejik planlama ile yaklaşmak önemlidir. Afet sonrası barınak tasarımı kriterlerini psikolojik ve sosyolojik açıdan değerlendiren çalışmalar, afetzedelerin sosyal ve ekonomik yaşantılarının kapsayıcı ve katılımcı süreçlerle yeniden düzenlenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Son yıllarda sayısal yöntemlerle desteklenmiş tasarım süreçleri alana bu yönde katkı koyabilmektedir. Mimarlık alanındaki bazı örneklerde parametrik tasarım destek sistemleri kullanılarak afet sonrası ucuz barınak projelerinde tektipleşmeye alternatif, çeşitlilik barındıran ama az ve vasıfsız işgücüyle, bu durumda afetzedelerin katılımı, ile üretilen çözümler önerilmiştir. Toplumumuzda afet sonrası barınma çözümlerinde sayısal teknolojilerden daha etkin bir biçimde yararlanılabilir. Önerilen çalışma, afet barınağı problemine sayısal teknoloji ve tasarım boyutunda katkı koymayı amaçlamaktadır. Afet bölgesine ve sosyo-ekonomik düzeylere göre çeşitlilik ve uyarlanabilirlik barındıran bu çözümde, üretim maliyetini arttıracak yeni bir sistem tasarımı yerine, Türkiye’de yaygın kullanımı olan bir prefabrik yapı sisteminin, parametrize edilmiş birleşim profil detayları üretimi ve farklı panel kesimleri ile zenginleştirilerek uyarlanması için gerekli olan araştırma sunulmaktadır. Afet sonrası barınaklar, daha kalıcı, dönüştürülebilir malzemelerden oluşan, sökülüp veya taşınıp tekrardan kullanılabilen yapılar olmalıdır. Afetzedelere hizmet edecek olan bu barınakların, kendi kendine yetebilen birimler olması önem taşımaktadır. Türkiye’de herhangi bir afet durumunda ülkenin her yerine aynı tip prefabrik evler gönderilmektedir. Oysa, farklı coğrafi bölgelerin farklı ihtiyaçları ve çevresel faktörleri söz konusudur. Afetzedelerin konforu, sosyal ve psikolojik travmalarını atlatmaları, sağlıklı birer birey olarak hayatlarına devam etmeleri için büyük önem taşımaktadır. Dolayısıyla tasarımdaki çeşitlilik ve uyarlanabilirlik önem kazanmaktadır. Geçmişteki afetler için geliştirilen barınak örneklerine bakarsak, hızlı üretime verilen önceliğin ve ekonomik kısıtların, çeşitliliğe olanak vermediğini görürüz. Bu bağlamda gelişen dijital teknolojilerinin ve parametrik tasarım araçlarının kullanımı ile hızlı üretilen ve bir araya getirilen kitlesel bireyselleştirilmiş tasarımlar oluşturmak mümkündür. Kitlesel bireyselleştirme, uygun fiyatlara yüksek kalitede ev tasarımlarına olanak vermektedir. Burada kalite kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılamakla ölçülmektedir. Farklı durumlar için farklı tasarımlar geliştirmek geleneksel yöntemlerle fazla zaman ve enerji gerektirirken, bilgisayar destekli tasarım ve üretim süreçleri sayesinde bireylere özel tasarımlar geliştirmek, eskisi kadar külfetli değildir. Afetzedelerin aile yapıları, kişi sayıları, kültürel alışkanlıkları gibi özellikler göz önünde bulundurulmadan aynı tip prefabriklere yerleştirilen kullanıcının ihtiyaçları göz ardı edilmektedir. Kaliteli, geçici konutların üretilmesi ve tasarlanması için bilgisayar destekli tasarım araçları ve üretim teknolojileri büyük önem taşımaktadır. Sayısal teknolojilerin sağladıkları olanaklardan yararlanarak, Türkiye’de afet sonrası barınma problemine daha özelleştirilmiş, geliştirilmiş ve kaliteli çözümler üretilebileceği savunulmaktadır. Çalışmamızın amacı, geçici barınak sorununu, sayısal teknoloji ve tasarım boyutuyla ele almaktır. Tez iki parçadan oluşur. Tezin ilk kısımı, okuyucuya prefabik ve afet sonrası stratejileri hakkında dünya’da ve Türkiye’deki örneklerden kısa bir tarihçe sunar ve 1 ve 2 numaralı bölümleri kapsar. Tezin ikinci kısmı ise mevcut afet sonrası durumlarını değerlendirerek bu problemlere çözüm oluştuabilecek bir modelin nasıl geliştirilebileceğini anlatır ve 3, 4 ve 5 numaralı bölümleri içerir. İlk bölüm çalışmaya alt yapı hazırlamak ve ikinci bölüme bir giriş hazırlamak üzere geliştirilmiştir. İkinci bölüm afet sonrası konut çalışmalarının kısa bir tarihçesini sunmaktadır. Bu bölüm afet sonrası yeniden yapılanma sürecindeki aşamalardan, geçici konut yapım aşamasına odaklanmıştır. Afet sonrası yeniden yapılanma aşamaları ve geçici konut ve barınak terimleri bu çalışma kapsamında tanımlanmıştır. Karşılıklı yardım ve kendi kendine yardım kavramları sorgulanmakta ve bu projeye nasıl dahil olabileceği sorgulanmaktadır. Son olarak parametrik modellemede ve dijital üretimin afet sonrasında nasıl katkı koyabileceği tartışılmaktadır. Bu çalışmada, afetzedelerin kendi kalacakları konutların yapımında rol almaları, yıkılan çevrenin yeniden kurulmasının birer parçası olmaları, yeni hayatlarındaki geçici de olsa belli bir süre barınacakları konutların ihtiyaçlarına göre şekillenmesi ve bu travmatik sürecin daha kolay atlatılmasının sağlanması gerekliliği açıklanmıştır. Üçüncü bölüm prefabrik üretim teknolojilerini tanıtıp, bu çalışma kapsamındaki malzeme kullanımı hakkında bilgi vermektedir. Bu çalışmanın ele alacağı bir başka konu ise geçici konutları oluşturan, temel tasarım birimlerini bir araya getiren, temel yapı elemanlarının tasarımı ve üretimidir. Çelik profillerin ve sandeviç panellerin üretim süreçleri anlatılmaktadır. Bunların ötesinde üretim sürecinin ve işçiliğin bu projedeki önemi tartışılmaktadır. Dördüncü bölümde ise geliştirilen model detaylı bir şekilde anlatılmaktadır. Afet durumunda ilk anda ortaya çıkan ucuz ve hızlı barınma ihtiyacına sosyal ve ekonomik düzeylerde çeşitlilik ve uyarlanabilirlik içeren çözüm önerisi geliştirilmesi için prefabrik yapı sistemi irdelenerek, bu sistemi zenginleştirebilecek parametreler ile öneriler için bir üst çerçeve sunulmaktadır. Ana tasarım kararları ve kullanıcı arayüzleri tanımlanmaktadır. Kullanılan programlar ve geliştirilen programın parametreleri açıklanmıştır. Son olarak yapılan çalışmadan geliştirilen maket hakkında bilgi verilmektedir. Son bölümde ise tasarlanan modelin hangi yönlerden eksik kaldığı ve ileri dönük potansiyel çalışmalar üzerinde durulmuştur. Belirlenen hedeflere ne ölçüde ulaşıldığı belirlenmiştir. Önerinin geliştirilmesi için öneriler ortaya konmuştur ve yapılan çalışmanın önemine değinilerek tez tamamlanmıştır.

Shelter is one of the first needs that emerge after natural or technological disasters. Post-disaster shelter designs need to address climatic conditions, evacuees’ psychology, social factors and long-term usage, without missing the necessity of fast and cheap production. This thesis proposes a design model for a specific stage of post disaster recovery in order to improve the quality of shelters. Temporary housing responds to a transitional period in which evacuees get back to a functioning daily life. In the time of disaster, recovery focuses on meeting basic needs such as medical treatment, food, shelter and basic services. However long term recovery planning requires the consideration of temporary settlements and housing construction. Since digital tools hold potential for simplification, standardization and modularization, they can be applied to this humanitarian design problem to achieve a better performance and mass-customization. This thesis proposes a digital model that generates customized, habitable prefabricated living units for temporary post-disaster housing. The proposal is a model for the existing prefabrication systems and aims fast, adaptable and low-cost generation of temporary houses for post disaster evacuees. It computes varying designs responding to different cases of post disaster situations, to minimize the cost and time required for variety. The thesis approaches the problem by dividing it into manageable pieces and using parametric modeling tools to solve specific problems that interconnect. This thesis is comprised of two different parts. The first part, chapters 1 and 2, gives the reader brief historical contexts to general post disaster strategies and prefabrication from around the world converging to the practice in Turkey. The second part of the thesis, chapters 3 to 5, explains the proposed model as a fast and state of the art alternative to the existing temporary housing.