Başhoca İshak Efendi

Abstract

Özellikle 1980’den sonra, Osmanlı bilimi ve kurumları üzerine Osmanlı Arşivi belgeleri, kurumlarda yürütülen eğitim ve kitaplar ile diğer birinci el kaynakların kullanılması neticesinde yürütülen araştırma ve incelemeler Mühendishâne'nin o güne kadar bilinenlerden çok daha önemli ve köklü değişimler, ilimde ve teknolojide dikkate değer katkılar sağladığını göstermektedir. Ayrıca burada yetişenlerin “mütefennin zabit” anlayışı içerisinde devletin teknik bakımdan askerî ihtiyaçlarının karşılamasında önemli roller üstlendikleri görülmektedir. Mühendishânelerde modern bilimlerin eğitimine başlanması ve eğitim seviyesinin yükseltilmesi, öncelikle bu bilimleri konu alan kitapların Batı dillerinden tercümesini gerektirmiştir. Mühendishâne'nin başhocası İshak Efendi’nin Osmanlı bilim ve eğitimine olan önemli katkılarından birisi de fen bilimlerine ait temel ders kitaplarının tercümesine öncülük etmesi ve bu harekete sürat kazandırmış olmasıdır. Ayrıca kendisinin gerekli cihazların kullanımı ve harp teknolojisi ile ilgili kitapları da mevcuttur. Bu tercüme hareketinin kurulan yeni sivil okullarda kaynak olarak kullanıldığından modern bilimlerin transferinde ve yaygınlaşmasında etkili olduğu şüphesizdir. Bu kitap vesilesiyle, modern bilim ve teknoloji sahalarında öncü ve en etkili kurum olan Mühendishâne'nin kuruluşu, işleyişi ve “son Osmanlı dönemi en meşhur âlimi” Başhoca İshak Efendi’nin hayatı ve kariyeri üzerine Osmanlı arşiv belgeleri ve çağdaş diğer kaynaklara dayalı olarak yapılan araştırmalar neticesinde bu hususlar aydınlatılmaya çalışılmış, Mühendishâne'nin “mütefennin zabit” denilen yeni tip Osmanlı aydını yetiştirme görevini yerine getirdiği ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Kitabın baskıya hazırlanması sırasında özveriyle çalışan ve emeği geçen herkese içtenlikle teşekkür ederim. Ayrıca daha önce “Osmanlı Modernleşmesinde İlk Adımlar” isimli kitapta yayımlanmış iki bölümün, İTÜ Yayınevi tarafından basılmasına izin veren Ötüken Neşriyat’a da teşekkür eder, eserin tüm okurlarına ilham vermesini dilerim.