Sipâriş toplama yöntem seçimi: Bir seramik deposunda uygulama

Abstract

Günümüzde, firmaların ürünlerini üretebilmeleri ve müşterilerine ulaştırabilmelerinde tedârik zinciri çok önemli bir rol oynamaktadır. Özellikle son yıllarda küresel çapta yaşanan pandemi, doğal afet gibi olaylar tedârik zinciri önceliklerini değiştirse de, müşteri taleplerine hızlı yanıt verebilmek ve lojistik mâliyetlerde rekabetçi kalabilmek daha da kritik olmuştur. Tedârik zinciri akışı, firmaların tedârikçilerinden satın aldıkları malzemeler ile başlayıp müşterilerine bitmiş ürünü teslim etmelerine kadar sürmektedir. Bu akış içerisinde, depolar birçok noktada önemli rol almaktadır. Tedârik zinciri üzerinde hem üretici ile tedârikçiyi, hem de üretici ile müşteriyi birbirine bağlarlar. Depolar, yalnızca tedârikçilerden gelen malzemelerin ya da üretilen ürünlerin gerektiğinde kullanılmak üzere korunmasını sağlamaz, aynı zamanda müşterilere ürünlerin ulaşması için gerekli olan tüm süreçleri de yürütmektedir. Ek olarak, depoların müşteri hoşnutluğu ve lojistik mâliyetleri üzerinde doğrudan etkisi vardır. Müşterilerin talep ettikleri ürünleri istenen zamanda ve istenen kalitede ulaştırabilmek için depo içerisinde sipâriş toplama, paketleme ve sevkiyat gibi temel süreçler yürütülmektedir. Sipâriş toplama işlemi, doğrudan müşteri sevkiyatlarına yönelik ve işgücünün yoğun olarak kullanıldığı bir işlemdir. Bu da, sipâriş toplama işleminin önemini artırmaktadır. Depoda gerçekleştirilen böylesine önemli bir süreç olduğu için sipâriş toplama problemleri üzerinde, hem literatürde, hem de tedârik zinciri profesyonelleri tarafından sıklıkla çalışılmaktadır. Depolarda gerçekleştirilecek olan etkin bir sipâriş toplama işlemi, hem müşterilere zamanında ürün ulaştırmaya, hem de işgücünün daha verimli kullanılmasına hizmet edecektir. Bu çalışmada ilk olarak depo fonksiyonları açıklanmıştır. Sonrasında çalışmanın ana odağı olan sipâriş toplama sistemleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Sipâriş toplama için önce bir literatür araştırması, ardından şirket uygulaması yapılmıştır. Depolarda iş akışı sırasına göre mal kabul, yerleştirme, transfer, sipâriş toplama, katma değerli işlemler, paketleme ve sevkiyat süreçleri gerçekleştirilmektedir. Depoya gelen ürünlerin akış olarak öncelikle kalite ve miktar gibi kontrolleri yapılmaktadır. Sonrasında mal kabulleri tamamlanmaktadır. Depoya mal kabulü tamamlanmış ürünler, belirlenen adresleme stratejilerine göre ilgili adreslere yerleştirilmekte ve depolanmaktadırlar. Bu süreçte depo yönetim sistemi yazılımı (WMS: Warehouse Management System) ve el terminali gibi araçlar kullanılmaktadır. Adreslere yerleştirilen ürünler, yüksek raflarda paletli ya da büyük miktarlarda olabilmektedir. Daha az adetlerde sevkiyat yapılmasını kolaylaştırmak amacı ile alçak raflara daha az adetlerde ürün yerleştirilmesi transfer işlemini ifâde etmektedir. Sipâriş toplama ise depo adreslerindeki ürünlerin müşteri sipârişi ya da üretim sipârişine yönelik olarak belirli stratejilere göre toplanmasını ifâde etmektedir. Bu süreçte koridorlar arası gezinme, toplanacak ürünleri arama, ürünleri adresten alma ve sipârişlere göre hazırlama işlemleri bulunmaktadır. Gezinme ve ürün arama işlemleri, sipâriş toplama süreci içerisinde en fazla zaman harcanan alt iş adımlarıdır. Sipârişler toplandıktan sonra gerekiyorsa kalite kontrol, etiketleme ve onarım gibi katma değerli işlemler gerçekleştirilebilmektedir. Toplanan ürünlerin, müşteri sipârişlerine uygun olarak kutu ya da paletlere konulması ise paketleme sürecini ifâde etmektedir. Sevkiyat süreci ise müşteri sipârişlerine göre hazırlanan ürünlerin müşterilere gönderilmek üzere, belirlenen araçlara yüklenmesidir. Sipâriş toplama sistemleri, literatürde beş çeşit olarak sınıflandırılmıştır. Bunlar, toplayıcıdan parçalara, parçalardan toplayıcıya, kutuya toplama, topla ve ayrıştır, otomatik ve robotlu toplamadır. Toplayıcının parçalara gittiği sistemde, sipâriş toplayıcı raflar arasında ürünleri toplamak için gezinmektedir. Depolarda kullanılan en yaygın sipâriş toplama yöntemidir. Bu sistem alçak düzey ve yüksek düzey olarak ikiye ayrılmaktadır. Alçak düzey sipâriş toplama işleminde, sipâriş toplayıcı, ürünleri alt katlardaki raflardan gezinerek toplamaktadır ancak yüksek düzey sipâriş toplama işleminde, yüksek raflara ulaşmak için bir araç kullanımı gerekmektedir. Parçaların toplayıcıya gittiği sistemde, toplama işlemini otomatik bir aygıt yapmaktadır. Bu sâyede işgücü ve toplama süresinden kazanç sağlanmaktadır. Aynı zamanda insan hatalarının elimine edilmesine olanak sağlamıştır. Kutuya toplama sistemi ise topla ve geç olarak bilinmektedir. Bu sistemde sipâriş toplama alanı bölgelere ayrılmıştır ve bölgeler birbirine konveyör ile bağlanmıştır. Sipârişler, bölge bölge ilerleyecek şekilde konveyör üzerindeki kutulara toplanmaktadır. Topla ve ayrıştır sisteminde ise sipâriş toplayıcılar topladıkları bir grup sipârişi konveyör üzerine koymaktadırlar. Konveyör üzerinde ürünler müşterilere göre ayrıştırılmaktadır. Otomatik ve robotlu toplama sisteminde ise sipâriş toplama görevini tümüyle robotlar üstlenmektedir. Genellikle küçük ve değerli ürünlerin toplanması amacıyla kurulmaktadır. Toplama hızları çok yüksek olmasına rağmen yatırım mâliyetleri sipâriş toplama sistemleri arasında çok yüksektir. Sipâriş toplama işlemi depo içerisinde en yoğun işgücü kullanımı gerektiren işlem olduğu için bu işlemin performansı, depo mâliyetlerini ve etkin işgücü kullanımını doğrudan etkilemektedir. Sipâriş toplama performansı üzerinde etkisi olan etmenler; deponun yerleşim düzeni, ürünlerin depo içerisindeki yerleşimi, bölgeleme politikası, kümeleme politikası, sipâriş rotalama yöntemidir. Bu çalışmada, sipâriş toplama yöntemlerinden olan bölgeleme ve kümeleme politikalarının kullanılması ile toplama performansı ölçülmüştür. Çalışmanın uygulama bölümünde, seramik sektöründe faaliyet gösteren bir firmanın bitmiş ürün deposunda gerçekleştirilen varolan sipâriş toplama süreci ayrıntılı olarak ele alınmıştır ve belirtilen depo için en uygun sipâriş toplama yönteminin seçilmesi amaçlanmıştır. Depodaki sipâriş toplama işleminde toplayıcı parçalara gitmektedir ve yüksek düzeyde toplama yapılmaktadır. Depoda sipâriş toplama süreci, günlük olarak sipârişlerin sistem üzerinden sipâriş toplayıcıların el terminallerine atanması ile başlamaktadır. Vardiya başında el terminali ile toplanacak sipârişlerin içeriğini kontrol eden sipâriş toplayıcı, başlangıç koridorundan başlayarak toplanacak ürün kodlarına göre ilerlemektedir. Sipâriş toplayıcı, bir grup sipârişi aynı anda toplayarak koridorlar boyunca S-şekilli rotalama yaparak turunu tamamlamaktadır. Sipârişlerin tümü toplandıktan sonra, müşterilere göre ayrıştırılmakta ve sevkiyat alanına taşınmaktadır. Günlük bazda toplanacak sipârişlerin adetsel dağılımı, ay içinde dengesiz olabilmektedir. Bu nedenle bâzı günlerde sipâriş toplayıcının daha fazla adette ürün toplaması gerekmektedir. Problemin çözümü için alternatif yöntemler belirlenmiştir. Firmanın deposunda varolan durumda kullanılmakta olan grup bazlı sipâriş toplama yöntemi ile bu yönteme iki alternatif olarak seçilen, eşzamanlı alan bazlı sipâriş toplama yöntemi ve toplayıcı sayısının değiştirildiği grup bazlı sipâriş toplama yöntemi karşılaştırılmıştır. Depodaki varolan durumda, sipâriş toplayıcı başlangıç noktasından başlayarak ürün kodlarına göre gruplanmış bir sipâriş toplama işlemini yapmaktadır. Sipârişler toplandıktan sonra müşterilere göre ayrıştırılmaktadır. Alternatif yöntemlerden ilki olan alan bazlı sipâriş toplama yönteminde ise, depoda bulunan dört koridorun her biri için farklı birer toplayıcı atandığı varsayılarak kıyaslama yapılmıştır. İkinci alternatifte ise sipâriş toplama yöntemi varolan duruma göre aynı kalmış olup, sadece toplayıcı sayısı bir kişiden iki kişiye çıkartılmıştır. Çalışmanın yapıldığı depoya en uygun sipâriş toplama yönteminin belirlenebilmesi için, el ile benzetim yöntemi kullanılmıştır. El ile benzetim yöntemi, sözedilen tüm yöntemler için bir vardiyalık süre çalışılmıştır. Sonuçların kıyaslanmasında, birim zamanda toplanan palet sayısı gösterge olarak belirlenmiştir ancak işçilik ve ekipman mâliyetleri de kullanılacak yöntemin seçilmesinde önemli rol oynamaktadır.