19. Yüzyıl Başından Cumhuriyete Kadar Boğaziçi'nde Yalı Nitelikli Yapılar

Abstract

19. yüzyıl basından Cumhuriyet * e kadar yalı nitelikli yapılar konulu tez, yedi ana bölümü kapsamaktadır. Tezin birinci bölümü, giriş bölümüdür ve burada konunun seçilme nedenlerine, Boğaziçi'nin neden " moda yaratan ' bir özel bölge olduğuna, tezin amacı ve hazırlanmasında ' izlenen metod ile çalışmalara, bu esnada karşılaşılan zorluklara değinilmiştir. î ki ne i bölüm tarihçe bölümüdür. Burada, Boğaziçi *ni ta nıtıcı genel bilgilere yer verilmiştir. Öncelikle coğra fi özelliklerine, bazı sayısal değerler de verilerek de ğinilmiştir. Bu bölümde ayrıca Boğaziçi'nin ilk yerleş meler, Bizans İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu dev rindeki durumundan ve mimari qel içmelerden sözedi İmişt ir. üçüncü bölümde, tez konusundan daha önceki devir olan İS. yüzyıl öncesi Boğaziçi yapılarının o döneme ait tipik ö- zellikleri, saray, cami, sefaret ve yalı olmak üzere 4 yapı tipi altında ve verilen bilgileri örnekleyecek yapı lar seçilerek açıklanmıştır. Böyle bir bölüme yer veril mesi, tez konusunun incelediği dönem öncesi genel özel liklere dikkat çekmek ve iki devrin mimari tutumları ara sında kıyas yapabilmek için gerekli görülmüştür. Dördüncü bölümde, konuyla ilgili olması sebebiyle, Osman lı İmparator luğu' nda Batılılaşma Süreci'ne yer verilmiş tir. Bu bolümde, Batı lı laşma* nı n. izlerinin ilk görülme ye başladığı 18. yüzyıldan 20. yüzyıl basına kadar geçen sürede, her padişahın Batı lı laşma'ya bakış açısından, dö nemlerinde meydana gelen değişikliklerden, geleneksel mi marimizi etkileyen yabancı üsluplardan ve Batılılaşma'nın Osmanlı İmparatorluğu topraklarında gelişmesinde ve ya yılmasında büyük pa.y sahibi olan gayrimüslim ve yabancı mimarlardan bahşedilmiştir. Beşinci bölüm, tez başlığı olan 19. yüzyıl başından Cum huriyetle kadar Boğaziçi * nde yalı nitelikli yapıların in celendiği katalog bölümüdür. Katalogda tüm ilgili yapı ları ele almak mümkün olmadığından, sadece dönemin, tez konusunu açıklayıcı bazı saray, cami, sefaret ve yalı örneklerine yer verilmiştir. Yapı tipleri ayrıca kendi içlerinde varolmayan örnekler ile günümüze ulaşan örnek ler olmak üzere iki alt baş lı kta toplanmışlardı r. Altıncı bölüm, değerlendirme bölümüdür. Burada, tezin kapsadığı döneme ait B&rsy, cami, sefaret ve yalı örnek lerinde uygulanan yenilikler ve değişiklikler, plan düze ni ile cephe-bezeme-iç tezyinat özellikleri açısından ol mak üzere iki alt başlıkta incelenmiş, bu özellikler ay rıca her yapı tipi için ayrı ayrı gruplanmıştı r. XII Tezin yedinci ve son bölümü, sonuç bölümüdür. Bu bolum da, 19. yüzyıldan Cumhuriyete kadar geçen devirde Boğazi çi'nde yalı nitelikli yapılar, gruplama yapmaksızın, ge nel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur» Doneme ait mi mari yaklaşımlara genel olarak değinilirken, farklı 4 ya pı tipinin gerek plan düzeni, gerekse cephe karakterle rinde zaman zaman benzerlikler taşıdıklarından bahsedil miştir. Bu bağlamda, farklı yapı tiplerindeki ortak nok talar ile Boğaziçi'nin kendine has, " moda yaratan " ka rakterde bir bölge olması arasındaki ilişki incelenmiş tir.

Our thesis study is named as " The Buildings of Bosphorus with Yalı Character Constructed Between The Beginning of 19th Century and The Foundation of the Turkish Republic". This study mainly covers and discusses four types of buildings that had been constructed within the period mentioned above: Palaces- residences built for the Ottoman Sultan= and for other members of the Sultan's family; mosques- as examples of the ecclesiastical archi tecture on Bosphorus; foreign consulates- built as the summer residences for some foreign consuls and their fa mily members, including bureaus for the consulate offi cers and rooms for the consulate servants; " yalis ", the waterside residences of the public, often owned by important statesmen, bankers, etc. This thesis study aims to discuss and point out the common or similar ar chitectural characteristics of these four building types of the Bosphorus, peculiar to this very period. Thus, the study is carried out in seven main chapters. The first chapter is the introductory part of the thesis, like a foreword, explaining the importance of Bosphorus since the conquest of Istanbul and its progress in the following centuries of the Ottoman Empire. This chapter also mentions the aim of the thesis, which is to examine these four types of buildings, their architectural cha racteristics and the changes observed within this period, due to the influences of Western Architecture and Styles and how they had affected tne " traditional design con cept". This first chapter also mentions the reason why the Bosphorus had become the " trend- setter " region of the city, beginning with that period. Finally, this in troductory part refers to the difficulties encountered during the study and examinations. The second chapter is an introductory presentation of the region itself, i. e., the Bosphorus. This part informs us about the geographical characteristics of this grand strait and canal, naming its borders at both ends, its widest, narrowest, deepest and shallowest points, giving some numerical data. It also discusses the underwater topography of the Bosphorus, mentioning the topographic maps prepared by some foreign specialists, the slopes and holes present, the movement of different types of cur rents'. This section also points out the geological and climatic characteristics of the Bosphorus» In this second chapter, the different settlements on the Bosphorus observed through history &rs also discussed. Here, =c