Uzaktan çalışmanın seyahat davranışları üzerindeki etkileri: İstanbul-Kocaeli-Tekirdağ Kent-Bölgesi örneği

Abstract

1980'li yılların başından itibaren bilgi endüstrisinin büyümesi, bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile beraber kent merkezlerinde üretimden hizmet sektörüne geçiş ve küreselleşmenin neden olduğu ekonomi düzenindeki yeni yapılanmalar, uzaktan çalışma modelinin yeni bir kavram olarak iş hayatında yer almaya başlamasını sağlamıştır. 2020'li yıllara gelene dek dünya genelinde farklı ülkelerde farklı sektörlerde uygulanan uzaktan çalışma modeli Covid-19 salgını ile beraber insanların hayatına hızlı bir biçimde girmiş ve ev tabanlı uzaktan çalışma modelinin yaygınlaşmasına sebep olmuştur. Salgın sürecinde yaygınlaşan esnek çalışma modelinin ilerleyen yıllarda tüm dönemlere kıyasla, insanların iş hayatında çalışma modeli olarak daha fazla tercih edilebileceği, literatürdeki çalışmalarda ve bu tez çalışmasında görülmektedir. Bu durumun ise başta kentin dokusu olmak üzere ulaşım ağlarında ve davranışlarında değişikliklere neden olacağı düşünülmektedir. Bu çalışma mevcut literatürde uzaktan çalışma ile seyahat davranışları arasındaki ilişkiye dair yeterli çalışmanın olmadığı düşünülerek boşluğun doldurulmasına katkıda bulunmak ve kentin uzaktan çalışma anlayışı kazanmasına yardımcı olmak amacıyla yapılmıştır. Çalışma, İstanbul-Kocaeli-Tekirdağ kent-bölgesinde yaşayan çalışanların pandemi döneminde uzaktan çalıştıkları süre boyunca seyahat davranışlarında ne gibi değişikliklerin olduğunu tespit edip, seyahat davranışlarının nasıl etkilendiğini ölçmektedir. Çalışma için ilk olarak uzaktan çalışma ve seyahat davranışları kavramları detaylı incelendikten sonra, sistematik literatür taraması yapılmıştır. Ardından çalışmada birincil veri olan 'Covid-19 Salgını Sonrası Uzaktan Çalışmaya Adaptasyonların Seyahat Davranışlarına ve Konut Yer Seçimine Gerçekleşmiş ve Beklenen Etkilerinin Araştırılması: İstanbul-Kocaeli-Tekirdağ Kent-Bölgesi Örneği' isimli 221K016 kodlu TÜBİTAK-1001 projesi kapsamında 4643 kişi ile yapılan hanehalkı anketi verileri analiz edilmiştir. Anket ile elde edilen veriler incelenerek seyahat davranışı ile ilgili olan sonuçlar seçilmiş ve bu veriler SPSS programında tanımlayıcı istatistik, çapraz tablo analizi ve Pearson ki-kare testi yöntemleri kullanılarak istatistiksel olarak analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre yapılan değerlendirmede kişilerin seyahat davranışlarında değişimler olduğu görülmüştür. İşe gidip gelmek için kat edilen mesafenin ve zamanın yaklaşık olarak %50 azaldığı, iş dışı amaçlar için yapılan seyahatlerde ise %20.2 oranında azalmanın olduğu; herhangi bir dönemde uzaktan çalışmış olan kişilerin tüm katılımcılara kıyasla daha fazla özel araç kullandığı, kişilerin işe gidip gelmeye kıyasla boş zamanlar için daha fazla özel araç kullandığı; kişilerin oturdukları bölgeye göre kullandıkları toplu taşıma araçlarında farklılıklar olduğu ve sosyo-demografik özellikler ile uzaktan çalışma -seyahat davranışları arasında anlamlı ilişkiler bulunduğu tespit edilmiştir. Ankete katılım sağlayan kişilerin oturdukları ve çalıştıkları yerler incelendiğinde katılımcıların çoğunun aynı küme içerisinde yaşayıp aynı küme içerisinde çalıştığı gözlemlenmiştir. "Güngören,Bağcılar ve Esenler" in olduğu 4 numaralı küme ile "Sancaktepe, Çekmeköy, Sultanbeyli, Beykoz, Şile" yi içeren kümelerde kişilerin işe gitmek için küme dışına, diğer kümelere kıyasla daha fazla çıktığı; 6 numaralı kümenin (Beşiktaş, Beyoğlu, Kâğıthane, Sarıyer, Şişli), İstanbul sınırları içerisinde yer alan tüm kümelerden en az bir çalışanı içerdiği tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular ile erişilebilir ve sürdürülebilir bir seyahat yönetimi için öneri ve değerlendirmelerde bulunulmuştur. Dünya geneli hızla yükselen dijital dönüşüm düşünüldüğünde uzaktan çalışma modelinin ilerleyen zaman diliminde daha fazla kullanılacağı düşünülmektedir. Bir seyahat talep yönetimi stratejisi olan uzaktan çalışma modelinin sürdürülebilir ve erişilebilir ulaşım ağlarının oluşmasında katkı sağlayabileceği öngörülmektedir. Yapılan literatür çalışmalarında uzaktan çalışmanın seyahat davranışları ile arasındaki ilişkiyi inceleyen yayın sayısının dünya genelinde önemli düzeyde artış gösterdiği, Türkiye nezdinde de bu model ile ilgili araştırmaların daha fazla yapılması gerektiği düşünülmüştür. Çünkü öngörülen değişime kent ne kadar hızlı reaksiyon verirse ve ne kadar iyi hizmet ederse, kentte yaşayan girişimciler ve vasıflı bireyler de küresel rekabette daha başarılı olmaktadır. Daha sağlıklı kentler, daha erişilebilir mahalleler, daha sürdürülebilir ulaşım araçları ve daha başarılı bireyler oluşturmak için uzaktan çalışma modelinin avantajları ve dezavantajları dikkate alınarak kent ile olan ilişkisi daha da arttırılmalıdır.