Topkapı Aya Nikola (Ayios Nikolaos) kilisesi koruma önerisi

Abstract

Tez kapsamında, İstanbul ilinin Fatih ilçesi Topkapı Mahallesinde, Karatay Sokak, Kaynana Sokak ve Sulukule Caddesiyle çevrelenmiş olan 1859 ada 1 parselde bulunan Topkapı Aya Nikola Rum Ortodoks Kilisesi incelenmiştir. Bu tez çalışması, Topkapı Aya Nikola Rum Ortodoks Kilisesi'nin bulunduğu çevrenin özellikleri ve kilisenin tarihi hakkındaki araştırmaları, kilisenin rölövesini, mevcut malzeme kullanımının ve hasarlarının ayrıntılı belgelenmesini, yapının restitüsyon ve restorasyon projelerini içermektedir. Bu çalışma kapsamında öncelikle kilisenin mimari ve tarihi özellikleri araştırılmıştır. Bu amaçla ilk olarak literatür taraması yapılmış yapı hakkında bilgi içerebilecek yazılı ve çizili belgeler incelenmiştir. Daha sonra çağdaş teknolojik yöntemler kullanılarak yapının mevcut durumunun ayrıntılı bir şekilde belgelenmesini hedefleyen rölöve çalışması yürütülmüştür. Rölöve çalışması kapsamında yapıdaki mevcut malzeme kullanımları ve hasarlar tespit edilmiştir. Arşiv taramaları sonucunda yapı ile ilgili olarak erişilen, yazılı, çizili ve sözlü kaynakların ve analoji ışığında restitüsyon önerisi hazırlanmıştır. Daha sonrasında yapının günümüz koşullarına uygun olarak varlığını sürdürebilmesi, çağdaş ihtiyaçlara cevap verecek şekilde kullanılması ve gelecek nesillere güvenle aktarılabilmesini sağlamak amacıyla restorasyon projesi önerisi geliştirilmiştir. Yapının bulunduğu alanda bir kilisenin varlığı daha eskiye dayandırılsa da günümüzde var olan Topkapı Aya Nikola Kilisesi yapısı 1831 yılında inşa edilmiştir. Topkapı Aya Nikola Kilisesi yapısı ve bu yapı ile aynı parsel sınırları içerisinde bulunan ek yapılar bir yapı topluluğu teşkil etmektedir. Bu tez çalışması, altı temel bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, tezin amacı, kapsamı ve yöntemi detaylı bir şekilde anlatılmıştır. İkinci bölümde, Topkapı Aya Nikola Kilisesi'nin coğrafi konumu ve yakın çevresi ele alınmıştır. Kilisenin yakın çevresinin tarihsel gelişimi, sosyal-kültürel ve ekonomik yapısı aktarılırken yakın çevrede bulunan tarihi anıtsal mimarlık örnekleri listelenmiş ve kısaca incelenmiştir. Tezin üçüncü bölümü temel olarak yapının mevcut durumunun çağdaş teknolojiler kullanılarak ayrıntılı bir şekilde belgelenmesi çalışmasına dayanmaktadır. Bu amaçla Topkapı Aya Nikola Kilisesinin rölövesi hazırlanmıştır. Yapının mimari özellikleri; plan özellikleri, cephe özellikleri, bezeme özellikleri, malzeme özellikleri, yapım tekniği ve strüktür özellikleri başlıkları altında incelenmiştir. Kilise binasının yapım tekniği ve strüktür özellikleri duvarlar, pencereler, ahşap taşıyıcı sistem, döşeme kaplamaları, çatı örtüsü ve merdiven kapsamında çalışılmıştır. Yapıda kullanılan malzemeler malzeme analizi kısmında belgelenmiştir. Yapıda tespit edilen malzemeler; kireç taşı, volkanik taş, mermer, tuğla, alaturka kiremit, Marsilya kiremiti, ahşap, metal, plastik, cam, kumaş, boya, yağlı boya, kireç esaslı harç veya sıva, çimento esaslı harç veya sıva, seramik, betonarme ve toprak olarak sınıflandırılmıştır. Yapıda tespit edilen bozulmalar analitik rölöve çalışmasının ikinci aşamasında belgelenmiştir. Hasar analizi aşamasında tespit edilen hasarlar; strüktürel çatlak, kılcal çatlak, eleman kaybı, derz boşalması, boya dökülmesi, sıva dökülmesi, sıva veya boya kabarması, malzeme ve yüzey kaybı, ahşap elemanlarda çürüme, korozyon, nem, yüzey kirliliği, bitki oluşumu, niteliksiz ek, tesisat, çimento esaslı harç veya sıva kullanımı başlıkları altında sınıflandırılmıştır. Dördüncü bölümde, alanda gerçekleştirilen incelemelerin sonucunda elde edilen veriler ile yapılan araştırmalarda erişilen arşiv belgesi, çizim, harita vb. veriler incelenerek dönem analizi çalışması yapılmıştır. Ayrıca çalışmanın bu aşamasında yapı ile yakın dönemlerde inşa edilmiş olan veya benzer tipolojiye sahip yapıların incelenmesinden de faydalanılmıştır. Bu çalışma sonucunda kilise yapısı ve yapı topluluğundaki inşa faaliyetleri iki farklı döneme tarihlendirilmiştir. Bunlardan ilki, günümüzdeki kilise yapısının ilk inşa edildiği 1831 tarihinden başlayıp 19. yy'ın sonuna kadar olan dönemdir. Bu dönem içerisinde 1856 yılında okul binasının inşa edildiği bilinmektedir. Ayrıca yapının narteks mekânının ve galeri mekânlarıın kârgir yapının kurgusu ile örtüşmemeleri sebebiyle bu kısımların birinci döneme ait ekler olduğu düşünülmüştür. İkinci dönem ise kilise binası üzerinde ciddi boyutlarda değişiklerin yapılmadığı 20. yy'ın başından günümüze kadar olan dönem aralığıdır. İkinci dönemde kilise yapısı majör bir değişikliğe uğramazken alandaki diğer ek binalarda ciddi değişimler yaşanmıştır. 1957 yılında kilise toplantı salonu yeniden inşa edilmiştir. Aynı yıl kiliseye ek yapıların eklenmesi ve bunların üretimhanelere kiralanması sonucunda vaziyet planı ölçeğinde ciddi değişiklikler yaşanmıştır. Bu aşamada yapının özgüne uyumlu olmadığı tespit edilen durumlar restitüsyon sorunları başlığı altında değerlendirilmiştir. Yapıda gözlemlenen restitüsyon sorunları mekânsal sorunlar, yapı elemanı ölçeğindeki sorunlar ve malzemelere ilişkin sorunlar olmak üzere üç ana başlık altında detaylı bir şekilde incelenmiştir. Örneğin ikinci dönem olarak isimlendirilen dönemde yapılan mekânsal düzenlemelerin bazıları dönem eki olarak kabul edilirken bu mekânsal düzenlemelerin yapı topluluğuna zarar verebilecek bazı sonuçları restitüsyon sorunları olarak değerlendirilmiştir. Beşinci bölümde yapının korunmasına yönelik çağdaş müdahale yöntemleri kullanılarak geliştirilen restorasyon projesi önerisi detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Bu aşamada kilisenin özgün niteliklerinin korunarak gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak temel amaç kabul edilmiştir. Bu sebeple hazırlanmış olan restitüsyon önerisi bu aşamada bir altlık olarak kullanılmıştır. İşlevsel olarak kilisenin özgün işlevini sürdürmesinin yanı sıra kilise ile aynı parsel üzerinde bulunan kilise ek yapılarının bazılarının işlevinin değişmesi sebebiyle bazı işlevsel değişiklikler önerilmiştir. Pek çok yerde temizleme, malzeme yenileme veya elemanı yenisiyle değiştirme gibi çeşitli onarım uygulamaları önerilmiştir. Müdahale önerilerinin çağdaş ihtiyaçlar ve yapının özgün niteliklerine uygun olacak şekilde belirlenmesine önem verilmiştir. Bu tez çalışmasının altıncı ve son bölümü olan sonuç bölümünde; bulunduğu çevre, bağlamı ve dönemi düşünülerek Topkapı Aya Nikola Rum Ortodoks Kilisesi'nin önemi vurgulanmıştır. Bu kilisenin ve kilise ile ilişkili diğer nitelikli yapıların bir bütün olarak korunarak gelecek nesillere aktarılması gerektiğine dikkat çekilmiştir.